Кор быттьӧ сынӧдыс оз тырмы

        1972-ӧд воын, гожӧмнас, ми кайлiм коми кывбуралысь Владимир Поповлӧн чужан сиктӧ Кыдзкар (кодлӧн мӧд ним, рочӧн кӧ, Брыкаланск) гӧститыштны сылӧн мамыс Александра Фёдоровна дорын да вуграсьны. Миян пӧвстын вӧлi кык верстьӧ морт — ачыс Владимир Попов да сылӧн медматысса ёрт, менам бать, Иван Цивунин. Найӧ бура сёрнитiсны комиӧн, а ми, куим карса велӧдчысь-школьник — Витя Попов, Сергей Жеребцов да ме, — та кадӧ эгӧ вермӧй прӧста варовитны, роч кывйӧн кындзи. А став йӧз миян гӧгӧр сӧмын комиӧн сёрнитӧны. Мунам вӧлi куимӧн сикттi, а кутшӧмкӧ пӧч и юасьӧ: кытысь пӧ тi, зонкаяс, кыдзи оланныд да кытчӧ пӧ мунанныд, а ми синъяссӧ кок улӧ лэдзам да сӧмын нурбыльтам вомгорулас: «Вуграсьны». Дзик ӧти кыв вӧлi и сюркнялiм пель сайӧ. А унджыксӧ нинӧм и огӧ кужӧй шуны. «Чери», «юква», «нидзув», «джуджыд-ляпкыд», «пыж», «керка» да нӧшта неуна кыв сӧмын и тӧдам, да та понда ас костын сӧмын рочӧн и варовитам. Но сиктса йӧзкӧд ӧта-мӧднымӧс кыдзкӧ тай гӧгӧрвоам жӧ, да мый сэсся.
        Ӧтчыд Сергей неуна висьмыштiс — кӧнкӧ кынмӧма ю вылын ли мый ли. Температура кайис да, корисны врачӧс. Бурдӧдысь, том ань, локтiс — кывзыштiс висьысьӧс, температурасӧ мерайтiс, мыйкӧ да мыйкӧ юасьыштiс, тшӧктiс кутшӧмкӧ лекарство юны да сэсся мунiс. Мӧд луннас бара пырис миян дорӧ висьысь ради: мый пӧ да кыдз. Да бурджык, вочавидзам, пӧшти ставыс бур нин. Неуна сыкӧд сёрнитыштiм, да сiйӧ мунiс. Коймӧд лунас бара жӧ локтӧ и бара: кыдзи да мый. И тадзи — быд лун, весиг кор миян «висьысьным» ньӧти эз висьмы нин.
        А тыдовтчис со мый. Тайӧ том ань, врачыс, водзджыксӧ тшӧтш жӧ вӧлi карса олысьӧн да нӧшта на и роч. Комиӧн сiйӧ «сёрнитiс» миян моза жӧ — зэв лёка да сьӧкыда. И удитiс зэв ёна гажтӧмтчины прӧста роч сёрниысь. Та вӧсна и волывлiс миян дорӧ, медым кӧть неуна варовитыштны микӧд ас кывйӧн — быттьӧ сӧстӧм да кокни сынӧдӧн лолалыштны.
        Со кыдз вӧлi. А ӧнi ог и тӧд, кыдзи ӧнiя кадӧ сиктъяснымӧс лоӧ — оз мойви кӧнкӧ, аслам кар кындзи, овлывлыны. Сӧмын тӧда, мый Коми мулӧн юркарын ковмас сiдз жӧ кытчӧкӧ мӧдӧдчины, кутшӧмкӧ торъя инӧ — шуам, «Ордым» небӧг лавкаӧ, либӧ нӧшта кутшӧмкӧ татшӧм жӧ местаӧ, — медым кӧть чолӧмасьны комиӧн да некымын коми кыв кывзыны. А ывлаас зэв шоча кывзыштан. Кыдзкӧ тайӧ и абу эськӧ гажаа. Быттьӧ сынӧдыс оз тырмы. Абу сiдз?..

        3-4 сора тӧлысь 2019 во*.
——
* Медводдзаысь йӧзӧдӧма «Чушканзi» журналын, N8/2019. (Сэнi менам омӧля коми гижӧдсӧ веськӧдлiс да лӧсьӧдiс, менам сӧглас серти, выль редактор А. Елфимова. Сэсся ме татчӧ тшӧтш некымын веськӧдӧмсӧ пыртi жӧ).



        Первобытнӧй кадысь ловзьӧм звер

        Тайӧ вӧлi кӧнкӧ 1975-ӧд либӧ 1976-ӧд воын, стӧча ог помнит. Менам бать, Иван Цивунин, сылӧн медся бур ёрт — коми кывбуралысь Владимир Попов — да ме, гырысь школьник, мунiм вӧрӧ Льӧм-ю адзнас. Сэк сэнi вӧлi тӧдса вӧр керка, кодӧс ми шуим Ош-керкаӧн, сы вӧсна мый коркӧ ме паныдаси ошлӧн кок туй керкаысь бура орччӧн. Но волiм, верстьӧяс кутiсны мыйкӧ вӧчны-ноксьыны керка дорын, а ме петi Льӧм-ю вадорӧ. Видзӧда, талапӧлын быттьӧ кодкӧ мунӧ — бадь чальяс вӧрӧны. Ме думайтi: кутшӧмкӧ вӧралысь мунӧ. Но видзӧда водзӧ — быттьӧкӧ и абу морт: кодкӧ неуна ичӧтджыкыс — гашкӧ, пон джуджыд турун пыр писькӧдчӧ. Сэсся водзӧ видзӧдла: а быттьӧ и абу пон, быттьӧ кодкӧ гырысьджыкыс. Гашкӧ-й ош?.. Виччыся, кор матыстчас.
        А сiйӧ и матыстчис да стӧч ме паныд петiс ва дорӧ да ваын сувтiс. А ме... ме дзик весьӧпӧри: мый нӧ тайӧ?! Кутшӧмкӧ ыджыд гӧна, да быттьӧ слӧнлӧн кык водзира, да нӧшта и хобота, гырысь звер! Да тайӧ жӧ... мамонт! Абу зэв ыджыд, кутшӧмкӧ том на, но — мамонт! Но либӧ мамонтпи, но ыдждаӧн — дзик ош серти. Кытысь жӧ танi мамонт? — ловзис ли мый ли?! Либӧ менӧ кутшӧмкӧ мӧд, важӧнджыка кадӧ кыдзкӧ нуӧдӧма?! Менам кок быттьӧ муыскӧд йитчисны. Сэтшӧма повзьӧмысла весиг бӧр котравны ог куж. А сiйӧ сулавлiс, сулавлiс ваын дзик ме паныд, быттьӧ ме вылӧ видзӧдiгӧн (нӧшта бур, мый менам берег вӧлi вывтi крут, да сiйӧ ӧдвакӧ вермис ӧдйӧ кайны ме дорӧдз), сэсся мыйкӧ рукӧстiс да бӧр мунiс бадьяс сайӧ. Сэки жӧ и ме бӧрыннас кашки бӧр, керка дорӧ.
        Дзик пыр висьталiс тайӧ вӧвлытӧмтор йылысь батьӧйлы да Владимир Поповлы. Найӧ кывлiсны да тшӧтш жӧ ёна шензисны да тадзи жӧ нинӧм эз гӧгӧрвоны, мый да кытысь тайӧ дивӧ волi.
        А вежон кык мысти ме лыддьыси «Гӧрд знамя» газетысь Геннадий Турьевлысь вӧр-ва йылысь неыджыд пасйӧд, кӧнi вӧлi гижӧма, мый стӧча та кадӧ Киров обласьтсянь Коми муӧ веськавлiсны... вӧрпорсьяс. Тадз со кутшӧм «мамонтыд» сiйӧ вӧлi! А мый нӧ? Татшӧмъяс жӧ кузь водзиръяс — клыкъяс, да пӧшти татшӧм жӧ ыджыдысь ыджыд чукля ныр — дзик хобот и эм. Кыдзи жӧ сэсся быдсяма пӧлӧса мӧвпъяс юр пытшкӧ оз сюйсьыны? А унджыкысь — татшӧм виччысьтӧгыс понда, а сы вӧсна татшӧмыс повзьӧмысла и!

        15 сора тӧлысь 2019 во.**.
——
** Сiдзи жӧ медводдзаысь йӧзӧдӧма «Чушканзi» журналын, N8/2019.




        «Макдоналдслы» воча

        1992 воын ме лӧсьӧдчи пыравлыны москваса Литературнӧй институтӧ. Ыстi коланаӧсь кабалаторъяс да сэсся волiс эстысь корӧм волывлыны сэтчӧ экзамен вылӧ.
        Сiдзсӧ Москвасӧ ме эг лёка тӧдлы, армияын сэнi служитi да, но Литинститутсӧ водзӧ эг аддзывлы. А менам эм важ тӧдса пӧдруга Таня, кодi олӧ Краснодарын да век ветлӧдлӧ Сыктывкарӧ да Сыктывкарсянь Москва пыр. И со сiйӧ письмӧасьӧ меным та пӧрйӧ: вӧлi пӧ Москваын, аддзылi тэнад Литинститут. Сiйӧ пӧ сулалӧ Тверскӧй бульварын, «Макдоналдс» паныд пӧ да сыысь неуна пӧ ичӧтджык. А этайӧ «Макдоналдс» пӧ — Пушкинлы памятник орччӧн. Зэв бура — тайӧ памятниксӧ ме кыдзи ассьым тӧда, сiдзкӧ, ӧти здукӧн ставсӧ корся.
        Но, моз тӧлыся колана лунӧ лэби ме самолётӧн Москваӧ. Сэнi — жарыс, комын градуса шоныд, а ме вылын уна шоныд паськӧм (миян та асылын вӧлi неуна ыркыдджыка — куим градус сӧмын). Но мед, троллейбусӧн мунi Пушкинлы памятникӧдз, кодсянь неылын сулалӧ этайӧ «Макдоналдс». Медшӧр, ме крепыда пель сайӧ сюркнялi, мый менам Литинститут вӧлi Тверскӧй бульварын «Макдоналдс» паныдӧн. Но, матыстчи ме «Макдоналдс» дорӧ да сiдзи, шоныда паськӧма да ыджыд сьӧкыд сумкаа, збоя воськовла бульвар-улича вомӧн — ассьым Литинститутӧс корсьны. Ӧти керка видзӧда, мӧд, коймӧд — мый нӧ сэнi эз вӧв: кутшӧмкӧ кантораяс, олана керкаяс, дзоньталӧма стрӧйбаяс, весиг кутшӧмкӧ вель ыджыд театр, сӧмын некутшӧм институт дзик абу. Абу дай ставыс! Час ли кык матын тадз собавлi. Сьӧкыд кӧлуйсӧ нуӧдiгӧн да нӧшта жарысла сэтшӧма мудзи, сэтшӧма дӧзми, мый нинӧмлы нин эг вӧв рад.
        ...Бӧръяпомнас корси жӧ тайӧс вошӧма Литинститутысь корпуссӧ. Бульварлӧн дзик мӧдар бокын — абу паныд, а стӧча тайӧ жӧ бокын, кӧнi и «Макдоналдс», сӧмын неуна ылынджык, сулалӧ менам коньӧрӧй-институт.
        И сӧмын та здукӧ меӧдз воис: Таня письмӧын кутiс тӧд вылӧ абу, мый Литинститут сулалӧ «Макдоналдс» паныд, а со, мый Литинститутлӧн керка ичӧтджык «Макдоналдс» дорысь. Со кыдз ме йӧймалi вӧлi. Нӧшта бура, мый кыдзкӧ сюрис жӧ этайӧ вошӧмторсӧ.
        Но та кадсянь ме дзик став «Макдоналдс» зэв ылi кытшлала. Весиг кывзыны тайӧ кыв ог вермы.
        (Водзӧ лоӧ на. Видзӧд мӧд лист бок).

        2019 вося кӧч тӧлысся 4 лун.


        «И миян — куим градус»
        (Водзӧ нуӧдӧм. Заводитӧм видзӧдӧй воддза листбокын)

        Кор ме сюри нин Литинститутлӧн керкаӧ, ставсӧ лоис кокниджыка. Сэнi босьтiсны менам документъяс да ыстӧдiсны ӧтуволанiнӧ, коймӧд номера троллейбусӧн Добролюбов уличаса 11-ӧд керкаӧдз. Вои сэтчӧс, меным висьтавлiсны: тiян жырйыс пӧ — коймӧд судтаын, куимсё квайтӧд номера. Ӧдзӧс восьтан пӧ оз ков, сэтчӧ ӧти морт мунiс нин да. Но, ме лэптысси, пыри тайӧ жырйӧ. Видзӧда: жырйын пемыдкодь, пӧрадоклысь абу уна — шпалер кӧнсюрӧ косясьлӧма, кутшӧмкӧ бумага ёг пельӧсын дай пызан вылын. Ӧти крӧвать вылын пукалӧ кутшӧмкӧ букыш, йӧжгыльтчӧм пышкай моз, том зон. Видзаасим. Шуим ӧта-мӧдлы, мый танi овны кутам. А сэсся сiйӧ сӧмын зумыша да жугыля нёджъявлiгӧн ӧтиторсӧ и кутiс дольны: «трубá!» пӧ, «трубá!», танi пӧ ӧмӧй позьӧ овнытӧ? Но, думайта, колӧ кутшӧмкӧ вежлавны сёрнисӧ. «Кутшӧм, — шуа, — Москваын жарыс!» Сiйӧ довкйӧдлӧ юрнас: да, татшӧм жарыс пӧ. «А миян, — сёрнита, — талун куим градус». Сiйӧ бара довкйӧдлӧ: «И миян талун — куим градус». Ме неуна чуйми да водзӧ нуӧда: ме, мися, Сыктывкарысь. А сiйӧ, тшӧтш жӧ чуймӧмӧн: «И ме — Сыктывкарысь». Но?! Кыдзи тадз?
        Сюся видзӧдлi сы вылӧ, неуна мӧвпалi да юася: «А тэ абу-ӧ Игорь Вавилов?» (Ме сы понда тадзи шуи, мый ме быттьӧ став сыктывкарса гижны босьтчысьяссӧ тӧдлi нин, сӧмын кутшӧмкӧ Игорь Вавиловкӧд ньӧти эг паныдасьлы, сӧмын кӧнкӧ лыдди сылӧн гижӧдъяс). Сiйӧ довкнитiс: да, Вавилов пӧ. Но и ме асьсӧ висьтаси жӧ. Тадзи и тӧдмасим. Вӧлӧмкӧ, весиг ӧти самолётӧн Москваӧдз лэбалiм. Сӧмын ӧта-мӧдысь ӧнiӧдз эгӧй тӧдмавлыны.
        А сэсся тайӧ жӧ жырйӧ волис коймӧд олысь — Казаньысь кывбуралысь Саша Суворов. Водзӧ куимӧн неуна пелькӧдчим, идрасим — и артмис, мый танi зэв тай позьӧ жӧ овнысӧ. И олыштiм. Да и Литинститутӧ став куимӧн пырим. А Игорькӧд огӧ сомын тӧдмасьлӧй, но и бура жӧ ёртасим сыкӧд кымынкӧ во чӧжын.
        Со кыдз овлӧ: медым тӧдмасьны да ёртасьны кык сыктывкарса олысьлы, унджыкыс — ӧти нырвизьӧн мунысьлы, войдӧр колӧ весиг Москваӧдз ветлыны да сэнi ӧти жырйын быттьӧ люкасьны.

        (Постскриптум пыдди. Но тайӧ, буракӧ, оз ков печатайтны. — В.Ц.***).
        А кутшӧмкӧ кадсянь миян Игорь Вавиловкӧд ёртасьӧм мыйлакӧ (ме ӧнiӧдз на нинӧм ог гӧгӧрво) кутiс кусны дай дзик бырис, помӧдз, быттьӧ миян костын некор нинӧм эз вӧв. А нӧшта кымынкӧ во мысти менам вӧвлӧм медся матысса ёрт нем виччысьтӧг друг кувсис. Некымын во сёрӧнджык кулiс Казаньын и неуна тешкодь, неуна жугыль морт Саша Суворов. Но тайӧ абу нин тешитчантор. Ме сӧмын кӧсъя содтыны, мый став налысь бурсӧ ме эг вунӧд.

        2019 вося кӧч тӧлысся 4-ӧд лун.
——
*** Тадзи ме тайӧ гижӧдсӧ ыстi, редакторлысь корӧм серти, «Чушканзi» журналӧ.




        Вильышӧсь пыстаяс

        Пӧкрӧв лунсянь заводитчигас некымын лун менам балкон вылӧ кутiсны пуксины пыстаяс (стеклӧа балконса ӧшинь миян век восьтӧма). Тайӧ и водзджык вӧлi, но ӧнiя кадӧ лэбзьӧмӧн локны частӧджык заводитiсны. Пуксяс татшӧм ичӧтик кай тас вылӧ, мыйкӧ видзӧдыштас тэрмасьыштӧмӧн да ӧдйӧ бӧр мунас. Тайӧ меным жыр ӧшинь пыр бура тыдалӧ. Корсюрӧ ме ачым балконӧ пета — куритчыны. Сулала кӧ балконса ӧшинь паныд, кытыськӧ нем виччысьтӧг жбыркнитас тайӧ дзоля лэбач ме водзын да, кор аддзас менӧ, воштысяс полӧмысь да пуксьӧмтӧг пырысь-пыр жӧ и пышъяс. А корсюрӧ ме пукала бокын, и войдӧр ывлаысь менӧ оз тыдав. Сэки кутшӧмкӧ кайпи удитӧ пуксины тас вылӧ, ичӧтик юрӧн збоя бергӧдчывлыны да сӧмын вӧлись менӧ и аддзывлӧ. Но и, гӧгӧрвоана, тайӧ здук жӧ бӧр пышъяс. Ме думайта: гашкӧ, мунiс мукӧдъяслы висьтавны, тайӧ балконас пӧ кутшӧмкӧ йӧй пуксьӧ — кӧть асьныд пӧ видзӧдӧй. И стӧча, кык-куим здук мысти ӧшинь вылӧ тадзи жӧ пуксьӧ мӧд ичӧтик пӧдруга да быттьӧ шензя: ой, збыльысь кодкӧ пуксьӧ! — да тадз жӧ бӧр пышъяс. А сэсся и коймӧд пыста локтас, пуксяс: ой, збыльысь кутшӧмкӧ йӧй! — да гажаа бӧр жбыркнитас-петас.
        Тадзи и колям лунъяссӧ. И налы гажа, и меным накӧд нимкодьджык. Мед кӧ частӧджык волывлiсны, ме и рад. Мый нӧшта и колӧ ӧтка мортлы.

        17 йирым 2019 во