Моряков Леонид Владимирович : другие произведения.

М

Самиздат: [Регистрация] [Найти] [Рейтинги] [Обсуждения] [Новинки] [Обзоры] [Помощь|Техвопросы]
Ссылки:
Школа кожевенного мастерства: сумки, ремни своими руками

  МАГАРАМ Элiзарый Е-левiч [26.12.1899, Адэса - ?], глебазнавец. У 1935-38 працава- старшым навуковым супрацо-нiкам, нам. дырэктара Iнстытута аграглебазна-ства i -гнаення- БелАН. Арыштаваны 6.4.1938. Асуджаны 19.2.1940. Вызвалены 6.4.1940. Па-торна арыштаваны i прыгавораны да 8 гадо- зняволення 29.10.1949. Пакаранне адбыва- у адным з лагера- на По-начы. Рэабiлiтаваны 10.8.1955. У 1958 жы- у Сыкты-кары Комi АССР. Рэабiлiтаваны 25.6.1955. Далейшы лёс невядомы.
  Кр.: НАРБ, IКР.
  Лiт.: Возвращенные имена.
  
  МАГНУШЭ+СКI Войцех [каля 1758 - 24.12.1828, в. Крошын Навагрудскага пав. Гродзенскай губ., цяпер Баранавiцкi р-н Брэсцкай вобл.], рыма-каталiцкi святар, наста-нiк П.Багрыма. Магчыма, бы- манахам-дамiнiканцам. Выхо-ва- дзяцей князя Мацея Радзiвiла - Канстанцiна i Антанiну. Потым атрыма- парафiю - мяст. Крошын, дзе была школа, у якой вучылiся сялянскiя дзецi, у тым лiку П.Багрым. М. пабудава- для школы новы будынак. У вынiку юрыдычных i маёмасных спрэчак памiж новым уладальнiкам Станiславам Юрагам i жыхарамi Крошына вясной 1828 у мястэчка былi -ведзены войскi. М., якi спрабава- заступiцца за крошынца-, таксама бы- прыцягнуты да следства. Школу зачынiлi. М. бы- узяты спачатку пад ваенны нагляд, потым пад палiцэйскi. У такой неспрыяльнай псiхалагiчнай атмасферы ён памёр. 23.1.1829 вялiкi князь Канстанцiн распарадзi-ся зняць нагляд з М., але было позна.
  Лiт.: Станкевiч А. Магнушэ-скi; Па-люк Багрым; Бабро-скi: (Да вытока- беларускага адраджэння). Вiльня, 1937; Па-люк Багрым. Мн., 1994.
  
  МАГУЧЫ Адам Адамавiч [псе-данiм: Пiрат; 7.3.1891, Вiцебск - 7.5.1953, турма Штум, Польшча], ваенны дзеяч, спецыялiст па мараходнай справе, контрадмiрал. Паходзi- з бел. шляхецкай сям'i. Вучы-ся - Вiленскай гiмназii. Скончы- Марскi корпус у Пецярбургу (1908). Служы- на розных надводных i падводных караблях. Кiрава- адукацыяй афiцэра- падводных лодак, у тым лiку - Петраградскай марской акадэмii. 25.11.1919 бы- прыняты - Польскую армiю, камандава- многiмi караблямi. Напiса- шэраг падручнiка- па марской справе. Паколькi М. вызнача-ся незалежнасцю погляда-, у 1929 яго звольнiлi з ваеннага флоту. Перайшо- на гандлёвы. 1.10.1939, спрабуючы прарвацца праз нямецкую блакаду, трапi- у палон. Некалькi гадо- правё- у фашысцкiх канцлагерах. Пасля вызвалення вярну-ся - Польскi ваенны флот у званнi камандора. З 1.1.1946 контрадмiрал. Нейкi час камандава- Ваенным флотам. У 1948 па стане здаро-я перайшо- на пенсiю. 7.12.1949 арыштаваны па фальсiфiкаваным даносе. 7.3.1950 асуджаны на 13 гадо- турмы. 21.6.1957 цалкам рэабiлiтаваны. Адзначаны Крыжам Вiртуцi Мiлiтары, крыжам Грунвальда.
  Лiт.: PSB XXI.
  
  МАЁРА+ Мiхаiл Майсеевiч [10(22).1.1890, в. Скародна Мазырскага пав. Мiнскай губ., цяпер в. Скароднае Ельскага р-на Гомельскай вобл. - 20.1.1938, Масква, НКВД], палiт. дзеяч. Удзельнiк рэвалюцыi 1905-07; член РСДРП(б) з 1906. За сваю дзейнасць неаднаразова арышто-ва-ся -ладамi. У 1917 кiра-нiк арганiзацыi РСДРП(б) у Кiеве. З 1920 на партыйнай i дзяржа-най рабоце - Кiеве, Адэсе, Астраханi, Томску. А-тар прац па гiсторыi рэвалюцыйнага руху на Украiне. У 1930-32 наркам забеспячэння УССР. У 1932-33 сакратар Сярэднеазiяцкага бюро ЦК ВКП[б]. З 1934 нам. старшынi Цэнтрасаюза СССР. Арыштаваны i расстраляны - 1938. Рэабiлiтаваны.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАЗУРКЕВIЧ Язэп [Iосiф Iгнатавiч; псе-данiм: Я.Цiкавы; 1887, в. Цялякава Iгуменскага пав. Мiнскай губ., цяпер Уздзенскi р-н Мiнскай вобл. - 4.11.1937, Вiцебск, НКВД], празаiк, крытык, края¬знавец. У 1906 зда- экстэрнам экзамен на званне наста-нiка пачатковай школы; да 1915 наста-нiча- на Навагрудчыне. У 1918-19 наста-нiча- у Сарата-скай губ. З 1919 зно- на Навагрудчыне; працава- у прыватнай школе; удзельнiча- у падпольным i партызанскiм антыпольскiм руху. Арыштаваны польскiмi -ладамi - 1921; зняволены - Баранавiцкай турме, з якой уцёк i перабра-ся - БССР. Наста-нiча- на Случчыне. У 1924 скончы- Вышэйшыя курсы беларусазна-ства - Мiнску. Працава- у Вiцебску - выклада- у навучальных установах; бы- су¬працо-нiкам краязна-чага музея. Пача- публiкавацца з 1922 - у час. 'Полымя', 'Маладняк', у мiнскiх i абл. газетах. Пры яго -дзеле падрыхтаваны i выдадзены альманахi 'Пачатак' (1926) i 'Свiтанне' (1927; у абодвух а-тар прадмо-). Удзельнiча- у стварэннi Вiцебскай фiлii 'Маладняка' i Вiцебскай асацыяцыi пралетарскiх пiсьменнiка-; уваходзi- у склад Цэнтральнага бюро 'Маладняка' i - пра-ленне БелАПП. Арыштаваны 15.9.1937; расстраляны. Рэабiлiтаваны 16.5.1957.
  Тв.: Здзекi: Апавяданне // Полымя. 1924, ? 3; Лiтаратурны рух на Вiцебшчыне // Маладняк. 1929, ? 3.
  Лiт.: Ла-шук С. Стана-ленне беларускай савецкай драматургii (20-я - пач. 30-х гг.). Мн., 1984. С. 178-179; БП, т. 4.
  
  МАЙЗЕЛЬ Юрый Навумавiч [студз. 1902, в. Кулiкi Iгуменскага пав. Мiнскай губ., цяпер Чэрвеньскi р-н Мiнскай вобл. - вер. 1942, ГУЛАГ], гiсторык, журналiст. З 1918 супрацо-нiча- у я-рэйскай газ. 'Штэрн'; у газ. 'Дело революции'. Служы- у Гало-мiлiцыi БССР. З 1924 в. а. загадчыка -лiкова-iнфармацыйнага аддзела СНК БССР. З 1925 у Гiстпартце ЦК КП(б)Б. У 1928-30 аспiрант БДУ. З 1929 навуковы супрацо-нiк Iнстытута гiсторыi партыi i Кастрычнiцкай рэвалюцыi пры ЦК КП(б)Б. Адначасова выклада- у Вышэйшай сельскагаспадарчай школе i - Iнстытуце журна¬лiстыкi. Вывуча- гiсторыю КП(б)Б i нацыянальнае пытанне - БССР. Падрыхтава- да друку ч. 1 зборнiка 'КП(б)Б у рэзалюцыях' (1934). Абвiнавачва-ся - сувязях з трацкiстамi i прыцягва-ся да партыйнай адказнасцi падчас кампанiй па барацьбе з трацкiзмам у 1924, 1929 i 1934. 28.11.1935 выключаны з КП(б)Б. З 1936 супрацо-нiк Дзяржа-нага архiва Вiцебскай вобл. Арыштаваны 22.6.1941. Пастановай Асобай нарады НКВД СССР ад 5.1.1942 прыгавораны да 10 гадо- лагера-. Рэабiлiтаваны - 1957.
  Тв.: Кароткi нарыс гiсторыi КП(б)Б. Мн., 1929 (разам з М.Шапавалавым); Десять лет борьбы и строительства, 1920 - 11 июля 1930: (К разрешению национального вопроса в БССР). Мн., 1930 (разам з Л.Майзелем).
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАЛЕ+СКI Францiшак Геранiм [Malewski Franciszek Hieronim; псе-данiмы: Яраш; Франц Семяновiч; крыптанiм: F.M.; 21.8.1800, Вiльня - 10.4.1870, Санкт-Пецярбург], журналiст, публiцыст, мемуарыст. У 1815 скончы- Вiленскую гiмназiю i паступi- на юрыдычны ф-т Вiленскага ун-та. Бы- зна-цам зах.-е-рапейскай лiтаратуры. 4.11.1817 па прапанове А.Мiцкевiча прыняты - Таварыства фiламата-; хутка ста- вiдным членам таварыства: сурэдактар 'Фiламацкiх статута-', а-тар праекта- рэформ таварыства; з 7.9.1818 генеральны сакратар таварыства. Бы- таксама членам 'Таварыства сябро-', у якiм арганiзава- Статыстычны камiтэт, падрыхтава- для яго iнструкцыю, апублiкаваную без згоды цэнзуры пад назвай 'Opis geograficzny'. Удзельнiча- у стварэннi Таварыства фiларэта-; апрацава- 'Статуты' таварыства, бы- абраны вiцэ-прэзiдэнтам. Пасля сканчэння ун-та пакiнуты для падрыхто-кi на званне прафесара. За кошт Вiленскага ун-та адпра-лены для працягу вучобы - замежныя ун-ты. У лiст. 1821 - сак. 1822 знаходзi-ся - Варшаве, потым выеха- у Берлiн. Пасля наведа- Йену, Гале, Лейпцыг, Дрэздэн, Прагу. У сувязi з працэсам над фiларэтамi бы- арыштаваны 20.12.1823 у Берлiне па патрабаваннi вялiкага князя Канстанцiна. 1.2.1824 выданы расiйскiм уладам; даста-лены - Варшаву; у крас. 1824 прывезены - Вiльню. Падзеi таго часу апiса- у 'Турэмным дзённiку'. 14.8.1824 прыгавораны да дэпартацыi - глыб Расii. Выеха- з Вiльнi 25.10.1824; па дарозе сустрэ-ся з А.Мiцкевiчам i разам з iм паеха- у Пецярбург. 19.7.1825, не атрыма-шы дазволу жыць у Адэсе, накiрава-ся - Маскву. У 1827 разам з А.Мiцкевiчам спрабава- арганiзаваць выданне час. 'Iris', але не атрымалi згоды -лада-. У снеж. 1827 пасялi-ся - Пецярбургу. З 1829 працава- пры 3-м дэпартаменце Сената - аддзяленнi Метрыкi ВКЛ; з чэрв. 1834 метрыкант; пазней ста- дырэктарам аддзела Метрыкi ВКЛ i тайным саветнiкам. Адначасова з 1830 разам з I.Данiловiчам працава- над кадыфiкацыяй права для губерня- на тэрыторыi былой Рэчы Паспалiтай. Адмовi-ся ад прапанаванай пасады сенатара. У 1830 арганiзава- 'Tygodnik Petersburgski', рэдактарства - якiм потым перада- Ю.Пшэцла-скаму. Сам пiса- у 'Tygodnik Petersburgski' ананiмна.
  Тв.: Dziennik więzienny // Z filareckiego świata. Warzsawa, 1924; Z nieznanych listów do żony // Echo Polskie (Moskwa). 1916.
  Лiт.: Witkowska A. Rówieśnicy Mickiewicza. Warszawa, 1962; Proces filaretów w Wilnie // Archiwum do Dziejów Literackich. Kraków, 1890; PSB, z. 81.
  
  МАЛЕЦ Дзянiс [1909, в. Лемба-ка Дзiсенскага пав. Вiленскага ваяв., цяпер Паста-скi р-н Вiцебскай вобл. - снеж. 1941 ?, Мiнск ?, Гестапа], рыма-каталiцкi святар, рэлiгiйны i грамадскi дзеяч. З 1933 вучы-ся - духо-най каталiцкай семiнарыi - Пiнску. Пасвечаны - святары - 1937. Бы- пры¬значаны вiкарыем парафii Нараджэння Панны Марыi - Бельску-Падляскiм на Беласточчыне. З восенi 1938 - прэфект школ - Пiнску. Пазней служы- вiкарыем пры Пiнскiм кафедральным саборы. Бра- удзел у беларусiзацыi касцёльнага жыцця. У якасцi ганаровага госця прысутнiча- на канферэнцыi школьных iнспектара- у Мiнску (15.12.1941), дзе бы- арыштаваны нямецкай тайнай палiцыяй. Дата i акалiчнасцi смерцi невядомыя.
  Лiт.: Гарбiнскi БРД; Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. Буэнос-Айрес, 1966 (рэ¬прынт: Мн., 1990).
  
  МАЛIНО+СКI Мiкалай [6(18).12.1799, в. Махно-ка Брацла-скага пав., цяпер Вiннiцкая вобл., Украiна - 17(29).6.1865, Вiльня], гiсторык, публiцыст. З 1820 вучы-ся - Вiленскiм ун-це. Публiкава-ся - выданнях 'Dziennik Wileński' i 'Dzieje Dobroczynności...' За -дзел у таварыстве фiларэта- зняволены - лiст. 1823 - крас. 1824. Ад жн. 1826 працава- у архiве Польскага аддзела Iмператарскай публiчнай бiблiятэкi - Пецярбургу. Вярну-ся - Вiльню - 1829; да 1840 працава- у Радзiвiла-скай камiсii. Удзельнiча- у падрыхто-цы выдання 'Крынiцы польскай гiсторыi' (т. 2; 1844); апублiкава- 'Хронiку' Мацея Стрыйко-скага (1846); перакла- i апублiкава- фрагменты лацiнскай хронiкi Б.Вапо-скага пад назвай 'Гiсторыя Кароны Польскай i Вялiкага Княства Лiто-скага' (т. 1-3; 1847-49); апублiкава- 'Помнiкi старажытнай Польшчы з часо- Жыгiмонта А-густа' (т. 1-2; 1847-51). У 1860-63 супрацо-нiча- з газ. 'Виленский вестник'.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАМОНЬКА Язэп Аляксеевiч [28.1.1889, в. Залессе Слуцкага пав. Мiнскай губ., цяпер Слуцкi р-н Мiнскай вобл. - 10.9.1937, Комi АССР, ГУЛАГ], палiт. дзеяч, публiцыст. У 1907-17 член партыi эсэра-; у 1918-24 член БПС-Р. Двойчы арышто-ва-ся, правё- у турме 2 гады i 10 месяца-. Падчас 1-й сусветнай вайны мабiлiзаваны - царскае войска. Адзiн з арганiзатара- i дэлегата- 1-га Усебеларускага з'езда 1917. Арышто-ва-ся савецкiмi -ладамi 18.12.1917 i - 1918. Са снеж. 1919 член прэзiдыума Рады БНР. Арыштаваны польскiмi -ладамi. Пасля вызвалення перабра-ся - Ко-на. У пачатку 1921 прыеха- у Мiнск дзеля каардынацыi падпольнай дзейнасцi - Зах. Беларусi. Арыштаваны - сак. 1921, прывезены - Маскву. У крас. 1921 высланы - Казань, адкуль уцёк у Ко-на. У канцы 1922 выеха- у Чэхаславакiю. У час 2-й Усебеларускай канферэнцыi 1925 у Берлiне выступi- супраць роспуску -рада БНР i пакiну- канферэнцыю. У 1928 жы- у Рызе. У вер. 1928 прыеха- у СССР; 11.9.1928 арыштаваны ДПУ БССР на станцыi Бiгосава; адпра-лены - Маскву. 3.1.1929 пастановай Калегii АДПУ СССР прыгавораны да 10 гадо- лагера-. 2.9.1937 пастановай 'тройкi' НКВД Комi АССР прыгавораны да расстрэлу. Рэабiлiтаваны пракуратурай Комi АССР 12.4.1989, Генеральнай пракуратурай Расii 25.3.1993.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАМЧЫЦ Мiкалай Мiкалаевiч [1899, Мiнск - ?], педагог. У 1923-24 вучы-ся - БДУ. Працава- iнспектарам школ у Калiнiнскай акрузе (да 1927), у Полацку. У 1929 працава- у апараце Наркамата асветы БССР, вучы-ся на педагагичным факультэце БДУ. Арыштаваны ДПУ БССР 20.7.1930 па справе 'Саюза вызвалення Беларусi'. Асуджаны 10.4.1931 на 5 гадо- высылкi. Пакаранне адбыва- у Яранску Кiра-скай вобл. Па-торна асуджаны 31.7.1935 на 2 гады лагера-. Далейшы лёс невядомы. Рэабiлiтаваны 19.9.1960.
  Кр.: НАРБ, IКР.
  
  МАНЦЭВIЧ Мiхаiл Антонавiч [1858, мяст. Ражаны Слонiмскага пав. Гродзенскай губ., цяпер г.п. Ружаны Пружанскага р-на Брэсцкай вобл. - 17.5.1930, Варшава], рэвалюцыйны дзеяч, публiцыст, мемуарыст. З 1879 вучы-ся - Варша-скiм ун-це, дзе далучы-ся да польскага сацыялiстычнага руху. Уваходзi- у дапаможныя арганiзацыi партыi 'Пралетарыят' - 'Чырвоны крыж' i 'Баявая дружына'. З восенi 1884 член ЦК партыi 'Пралетарыят'; выдава- газ. 'Пралетарыят'. Арыштаваны царскiмi -ладамi - вер. 1885; у 1887 сасланы на 5 гадо- ва Усх. Сiбiр. У 1892 пасля вызвалення пасялi-ся - Смаленску, дзе восенню 1893 па даручэннi Ю.Пiлсудскага -ступi- у арганiзацыю 'Народнае права' як прадста-нiк ППС. Зно- арыштаваны - 1894 i да 1902 знаходзi-ся - зняволеннi i - ссылцы. У 1905-07 працава- на чыгунцы - Гродне i Вiльнi. З 1919 жы- у Варшаве. Адышо- ад грамадска-палiт. дзейнасцi. Пакiну- успамiны.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАНЦЭВIЧ Фларыян Данатавiч [псе-данiм: Якiм Пярэчка; 1890, мяст. Iказнь Дзiсенскага пав. Вiленскай губ., цяпер Брасла-скi р-н Вiцебскай вобл. - 30.7.1941, Вiцебшчына], грамадскi дзеяч, педагог, публiцыст. У 1910 скончы- Полацкую наста-нiцкую семiнарыю. Працава- наста-нiкам у Дзвiнскiм пав. Публiкава-ся - газ. 'Наша нiва'. Збiра- бел. песенны i музычны фальклор. У 1-ю сусветную вайну санi¬тар пры ваенных шпiталях. З 1917 на Дзiсеншчыне арганiзо-ва- школьнае навучанне. Пасля вер. 1939 у мяст. Друя -значальва- курсы па перападрыхто-цы наста-нiка- бел. школ. Дэпутат Народнага сходу Зах. Беларусi (28-30.10.1939, Беласток). З 1940 наста-нiк у в. Малая Кавале-шчына Мiёрскага р-на. У пачатку нямецкай акупацыi арыштаваны гiтлера-цамi i пасля катавання- расстраляны.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАРАКО+ Валерый Дзмiтрыевiч [псе-данiмы: В.Армак (разам з А.Мардвiлкам); В.Армар (з А.Мардвiлкам); В.Бор; крыптанiмы: С.Ш. i В.М. (з С.Шушкевiчам); 14(27).3.1909, мяст. Козырава Мiнскага пав., цяпер у межах Мiнска - 29.10.1937, Мiнск, НКВД], паэт, перакладчык. Старэйшы сын Дз.Маракова, брат Л. i У. Мараковых. У час 1-й сусветнай вайны - бежанстве - Мцэнску (Расiя) i Ромнах (Украiна). У 1924 скончы- 4-ю Мiнскую сямiгодку i да канца 1925 працава- мулярам разам з бацькам. З чэрв. - друку пачалi з'я-ляцца яго першыя вершы ('Чырвоная змена', 'Малады араты' i iнш.). У снеж. па пастанове ЦБ юных пiянера- i пры спрыяннi А.Якiмовiча прызначаны сакратаром рэдакцыi час. 'Пiянер Беларусi'. Належа- да 'другога прызыву' (1926) маладняко-ца-, да якiх яго прывё- I.Барашка. У канцы 1926 пэ-ны час (па запрашэннi А.Звонака) жы- у Полацку, друкава-ся - газ. 'Чырвоная Полаччына'. Першы зборнiк верша- выйша- у 1926. Другi ('Пасля якога яго за-важы- i акрылi- бацько-скай ласкай Я.Купала'. - С.Шушкевiч) - у 1927. У тым самым годзе паступi- у МБПТ, але пасля двух курса- адклiканы з вучобы i прызначаны загадчыкам лiтаратурнага аддзела газ. 'Савецкая Беларусь', дзе працава- з перапынкам да канца 1930. М.Гарэцкi - той час пра М. пiса-: 'Марако- вызначаецца лiрычнасцю, эмацыйнай напружанасцю, гучальнасцю сваiх верша-. У яго шмат пачуцця, ён любiць яскравыя фарбы i гучанне'. У 1931 паступi- на лiтаратурна-лiнгвiстычнае аддзяленне МВПI (скончы- у 1934). Адначасова працава- у час. 'Чырвоная Беларусь'. Сябра Саюза пiсьменнiка- Беларусi з 1934. У пачатку 1935, спрабуючы пазбегнуць арышту, паеха- у мяст. Чэрне-ка Барыса-скага р-на. 1 сак. вярну-ся дадому. Праз 3 тыднi арыштаваны органамi Дзяржбяспекi. Пасля 3 месяца- знаходжання ва -нутранай турме НКВД вызвалены. Па-торна арыштаваны 6.11.1936. Пасля года катавання- знявечанага М. выязная сесiя ваеннай калегii Вярхо-нага Суда СССР прыгаварыла да вышэйшай меры пакарання - расстрэлу з канфiскацыяй маёмасцi. 29.10.1937 разам з 22 iншымi бел. лiтаратарамi расстраляны. Рэабiлiтаваны 23.4.1957.
  Тв.: На залатым пакосе: Вершы. Мн., 1927; Вяршынi жадання-. Паэзiя. Мн., 1930; Права на зброю: Вершы. Мн., 1933; Лiрыка. Мн., 1959; Вяршынi жадання-: Вершы, паэмы. Мн., 1989.
  Лiт.: Рагойша В. Сердце, согретое грустью // Вопросы литературы. 1990. ? 6; Пруднiка- П. Паэт эмоцый // Маладосць. 1998. ? 3; Грахо-скi С. Растоптаныя пялёсткi // Голас Радзiмы.. 1998. 7 мая; Звонак А. З успамiна- аб В.Маракове // Першацвет. 1998. ? 10-11; Марако- Л. Валеры Марако-: Лёс, хронiка, кантэкст. Мн., 1999.
  
  МАРАКО+ Дзмiтрый Захаравiч [21.9.1880, в. Азяро-ка Пско-скай губ., цяпер Пско-ская вобл. - 18.11.1968, Мiнск], удзельнiк антыкамунiстычнага руху, рэлiгiйны дзеяч. Бацька В., Л. i У. Мараковых. Паводле некаторых звестак, удзельнiк руска-японскай вайны 1904-05, I Усебеларускага кангрэса (верагодна, як дэлегат ад бежанца- або эсэра-). Па звестках С.Шушкевiча i П.Пруднiкава, вулiца Вялiкаморская, дзе М. паставi- (каля 1906-07) першы дом, спачатку мела назву Мар¬ская, а потым, калi яна пашырылася, была перайменавана - Вялiкаморскую. Адзiн з арганiзатара- (з епiскапам Мiнска М.Семянякам i настаяцелямi Козыра-скай царквы У.Бiрулям i I.Зенюком (цесцем паэта Я.Бобрыка) рэлiгiйнай антысавецкай арганiзацыi - мяст. Козырава (1933-35). У канцы сак. 1935 - арганiзацыю пранiк правакатар i - пачатку крас. -се яе члены былi арыштаваны. 10.8.1935 М. i iншыя -дзельнiкi арганiзацыi пры¬знаны 'судом' вiнаватымi - тым, што: 'пачынаючы з 1933 г., пасля прыезду - Мiнск М.Семянякi на пасаду епiскапа, у Козыра-скай царкве пачалi групавацца рэлiгiйныя, кулацкiя i iншыя антысавецкiя элементы, якiя паставiлi сабе за мэту, пад прыкрыццём царквы i выканання рэлiгiйных абрада-, настройваць у антысавецкiм духу насельнiцтва горада i блiжэйшых раёна-... Толькi пасля арышту гэтай контррэвалюцыйнай групы святаро- прыпынiлася распа-сюджванне правакацыйных чутак i пача-ся масавы прылi- людзей у калгасы'. На працэсе 25 удзельнiка- арганiзацыi прысудзiлi да розных тэрмiна- зняволення. М. бы- асуджаны на 5 гадо- канцлагера-. Пакаранне адбыва- у Тайшэтлагу (працава- на шахце - Кiсялё-ску Кемера-скай вобл.). Вызвалены 29.7.1940, але - сувязi з забаро¬най уезду - Беларусь дадому вярну-ся толькi праз 12 гадо-. М. неаднаразова выклiкалi - НКВД-КДБ. Апошнi раз дапытвалi - 1960 (у 80 гадо-!). М. нi разу не атрыма- пенсii, бо не ме- дакумен¬та- (НКВД згубi- iх i асабовую справу), якiя б пацвердзiлi яго працо-ны стаж прыкладна з 1897- 98 г.
  Лiт.: Шушкевiч С. Вяртанне - маладосць. Мн., 1968; Марако- Л. Валеры Марако-: Лёс, хронiка, кантэкст. Мн., 1999; Марако- Л. Знявечаныя жыццi // Голас Радзiмы. 1999. 15- 22 крас.
  
  МАРАКО+ Леанiд Дзмiтрыевiч [лiп. 1914, Мiнск - 14.6.1943, мяст. Васiлiшкi Лiдскага р-на Гродзенскай вобл.], педагог, удзельнiк антыкамунiстычнага руху. Сярэднi сын Дз.Маракова, брат В. i У. Мараковых. Пасля сканчэння на выдатна сямiгодкi (1928), паступi- у МБПТ. Вучы-ся разам з С.Аст¬рэйкам, С.Гайкам, Ф.Гiнта-там, У.Дудзiцкiм, М.Кавылём, Л.Калюгам. Пасля адыходу з МБПТ на работу - газ. 'Савецкая Беларусь' (1929) старэйшага брата В.Маракова -зя- на сябе кiра-нiцтва студэнцкiм лiтаратурна-мастацкiм час. 'Крынiца', лепшым у той час сярод студэнцкiх перыядычных выдання- у краiне. У канцы лют. 1930, калi арыштавалi групу студэнта- тэхнiкума, бы- выключаны, але здоле- аднавiцца. Пасля сканчэння МБПТ (1931) накiраваны наста-нiкам у Лагойскi р-н. Працава- метадыстам, загадчыкам навучальнай часткi, дырэктарам школы, раённым школьным iнспектарам. Вучы-ся завочна - МВПI. Пасля арышту бацькi i старэйшага брата (1935) пераследава-ся -ладамi: яго звальнялi з працы, выклiкалi на допыты - НКВД. Каб быць далей ад нагляду органа-, пасялi-¬ся - Жлобiне. Там працава- наста-нiкам, завочна вучы-ся - Магiлё-скiм педагагiчным iнстытуце адразу на двух ф-тах: гiстарычным i лiтаратурным. 22.6.1941 пайшо- на фронт. Удзельнiча- у баях на Украiнскiм фронце. У 1942 пад Краменчугом трапi- у палон. Пры этапiраваннi - Мiнск уцёк. Вярну-ся да бацько-. Атры¬ма-шы паруку У.Дудзiцкага, пача- займацца грамадскай працай. Арганiзава- i кiрава- школай у Козыраве. Удзельнiча- у адна-леннi будынка- горада (сярод памочнiка- бы- Я.Кiпель з сынам В.Кiпелем), узначальва- раённую, потым гарадскую арганiзацыю БНС. За нацыяналiстычныя погляды звольнены немцамi з пасады i высланы (разам з кiра-нiком БНС па Мiнскай акрузе Ю.Саковiчам i А.Змагаром) на Лiдчыну. 13.6.1943 iх расстралялi - спiну ака-цы. Ю.Саковiч разам з падлеткам, якi выпадкова апыну-ся каля яго, загiнулi на месцы, а М. на наступны дзень памёр у бальнiцы. Хутка ix забойцы былi выкрыты. Матэрыялы пра iх перадалi бел. грамадскаму дзеячу I.Кiсламу. Праз тыдзень пасля iх атрымання i ён бы- застрэлены ака-цамi. 27.6.1943 у Мiнску адбылася панiхiда па забiтых. Iмшу правялi святары М.Лапiцкi, I.Кушнер i Н.Пыск. Пахаваны на правасла-ных могiлках у Лiдзе. Дакладнае месца пахавання невядома, бо пасля вайны бальшавiцкiя -лады зруйнавалi большасць магiл.
  Кр.: НАРБ, Ф.908.
  Лiт.: С.Хiзма [Адамовiч А.] Панiхiда па свежых ахвярах. // Беларуская газэта. 1943. 30 чэрв.; В.В. Чуе Беларусь... Памяцi Леанiда Маракова // Беларуская газэта. 1943. 3 лiп.; Другi Усебеларускi кангрэс. Пад рэд. праф. Р.Астро-скага. 1954, с. 6; Лiдская акруга падчас нямецкай акупацыi 1941 - 1944 г. // Беларуская думка. 1960. ? 1; Малецкi Я. Пад знакам пагонi. Таронта. 1976, с. 59; Ёрш С. Вяртанне БНП. Асобы i дакументы Беларускай Незалежнiцкай Партыi. Мн.; Слонiм. 1998; Марако- Л. Валеры Марако-: Лёс, хронiка, кантэкст. Мн., 1999; Сазанавец Л. Мадонна // Arche. 2000. ? 9; Змагар, Алесь. Сцежкi-дарожкi // Arche. 2001. ? 2. С. 80-81, 88; Гардзiенка А. Беларуская народная самапомач: ад пачатка- да рэарганiзацыi // Спадчына. 2002. ?1.
  
  МАРАКО+ Уладзiмiр Дзмiтрыевiч [паводле пашпарта 19.7.1924, паводле iншых звестак 19.7.1926, Мiнск - 30.10.1971, Мiнск], удзельнiк антыкамунiстычнага руху. Малодшы сын Дз.Маракова i брат В. i Л. Мараковых. У маленстве ста- сведкам вобыску супрацо-нiкамi НКВД у бацько-скай хаце, якi праводзi-ся - сувязi з арыштам старэйшага брата В.Маракова. Падчас вобыску выцягну- са стосу адкладзенай для вынасу лiтаратуры творы Дж.Байрана, што засталiся адзiным напамiнам пра некалi вялiкую сямейную бiблiятэку. У канцы 1930 скончы- на выдатна сямiгодку i паступi- у Мiнскi а-тамеханiчны (або - механiчны; па iншых звестках - полiтэхнiчны) тэхнiкум. Не давучы-ся - сувязi з пачаткам 2-й сусветнай вайны. У канцы 1942 пад уплывам брата Л.Маракова -ступi- у БНС. Распрацо-ва- антысавецкiя плакаты i буклеты. З лiст. 1943 нам. Ф.Каплунова, кiра-нiка мiнскай гарад¬ской маладзёжнай арганiзацыi 'Саюз беларускай моладзi'. Адначасова працягва- вучобу, удзельнiча- у падрыхто-цы антысавецкiх выдання-. 25.3.1944, у гадавiну БНР, атрыма- ад кiра-нiка СБМ М.Ганько падзяку i павышэнне - званнi. 29 чэрв. вы¬еха- разам з Р.Зыбайлам (па сведчаннi Ф.Гiнта-та i Г.Рабковай, жонкi Л.Маракова, дзякуючы Р.Астро-скаму, якому аднойчы выратава- жыццё; як, мiж iншым, i А.Калубовiчу) у Катавiцэ (Польшча), потым у Берлiн. Пасля сканчэння спецыяльных курса- працава- у 'Службе iнфармацыi'. Ажанi-¬ся. Але 24.8.1945, не вытрыма-шы тугi па Радзiме, вярну-ся дадому. Адчуваючы небяспеку, выеха- у Днепрадзяржынск (Украiна). Пры чарговым вобыску - бацько-скай хаце былi знойдзены лiсты М. да мацi, па якiх, верагодна, i вызначылi яго месцазнаходжанне. Арыштаваны 30.10.1946. Этапаваны - Мiнск. Пасля 6 месяца- катавання- 28.3.1947 асуджаны на 25 гадо- катаржных работ. Пакаранне адбыва- у адным з нарыльскiх канцлагера-. Паводле некаторых звестак, удзельнiча- у па-станнi вязня- ГУЛАГа (1953). Пасля яго бы- зно- катаваны, але выжы-. Вызвалi-ся - 1956. Як сведчы- бацька на допыце - КДБ (1960), дадому з лагера М. вярну-ся хворым (парушэнне псiхiкi).
  Лiт.: Марако- Л. Валеры Марако-: Лёс, хронiка, кантэкст. Мн., 1999.
  
  МАРГЕЛА+ Сцяпан Прохаравiч [28.3.1902, в. Расохавiчы Касцюковiцкага р-на Магiлё-скай вобл. - 29.7.1937, Мiнск, НКВД], эканамiст, географ. У 1927 скончы- Беларускую сельскагаспадарчую акадэмiю, у 1930 - аспiрантуру пры НДI сельскай i лясной гаспадаркi. З 1931 працава- у Iнстытуце эканомiкi БелАН: вучоны сакратар iнстытута, загадчык секцыi эканамiчнай геаграфii. Адначасова выклада- у Iнстытуце народнай гаспадаркi, прафесар. Кандыдат эканамiчных навук (1934). Ствара- тэорыю размяшчэння - БССР тэхнiчных сельскагаспадарчых культур i перапрацо-чай прамысловасцi. Адзiн з кiра-нiко- групы па складаннi Вялiкага атласа БССР. Арыштаваны 23.1.1937. Ваеннай калегiяй Вярхо-нага суда БССР 28.10.1937 прыгавораны да расстрэлу. Рэабiлiтаваны 19.7.1957.
  Тв.: Да пытання аб рэсурсах Палесся БССР. Мн., 1933; Эканамiчная геаграфiя БССР. Мн., 1936 (у саа-т.).
  Лiт.: Возвращенные имена.
  
  МАРДВIЛКА Аркадзь Пятровiч [псе-данiмы: В.Армак (разам з В.Мараковым); В.Армар (разам з В.Мараковым); А.Вясковы; Аркадзь Лясны; крыптанiмы: А.Л.; А.М.; А.М-ка; 24.8.1905, в. Языль Бабруйскага пав. Мiнскай губ., цяпер Старадарожскi р-н Мiнскай вобл. - 27.10.1986, Ташкент], лiнгвiст, празаiк, крытык, перакладчык. Падчас 1-й сусветнай вайны сям'я была - бежанстве ва Уладзiмiры. Там М. паступi- у гiмназiю. Вярну-шыся - Беларусь, працягну- вучобу - Слуцкай гiмназii. Першы верш апублiкава- у 1924, пасля выступа- як празаiк i крытык. Бы- членам 'Маладняка', потым БелАПП. У 1926-27 вучы-ся на Фанетычных курсах новых мо- у Ленiн¬градзе; у 1927-29 на педагагiчным ф-це БДУ; у 1929-30 на Вышэйшых курсах новых мо- пры 2-м Маско-скiм дзяржа-ным ун-це. З 1931 выклада- англiйскую мову - Беларускiм а-тадарожным iнстытуце. Арыштаваны 15.5.1933; прыгавораны да 3 гадо- высылкi. Працава- перакладчыкам англiйскай тэхнiчнай лiтаратуры - тэхнiчным аддзеле Маскваволгабуда. З 1935 жы- у Ташкенце. Выклада- анг¬лiйскую мову - розных навучальных установах. У 1950 экстэрнам скончы- Сярэднеазiяцкi ун-т. У 1956 абаранi- дысертацыю на ступень кандыдата фiлалагiчных навук. Падрыхтава- працы па методыцы вы¬кладання англiйскай мовы i рускай фразеалогii. Пераклада- на рускую мову з англiйскай i узбекскай. Пасля вымушанага перапынку - 1930-х г. да творчасцi па-беларуску -жо не вярну-ся.
  Тв.: Вялiкае нараджэнне: Эскiзы. Мн., 1932; Очерки по русской фразеологии. М., 1964; Как скорее усвоить значение английских слов. М., 1968.
  Лiт.: БП, т. 4; Марако- Л. Шасцёра на фотаздымку // Роднае слова. 1999, ? 6.
  
  МАРКС Максiмiлян Восiпавiч [7(19).10.1816, Вiцебск - 1893, Енiсейск], удзельнiк рэвалюцыйнага руху, даследчык Сiбiры, мемуарыст, метэаролаг. У 1834 скончы- Вiцебскую гiмназiю; вучы-ся - Маско-скiм ун-це. З 1858 працава- выкладчыкам у Смаленску, пазней у 4-й Маско-скай гiмназii. У снеж. 1863 арыштаваны за сувязь з па-станцамi; зняволены да лют. 1864 у Петрапа-ла-скай крэпасцi. Выпушчаны пад нагляд палiцыi. Кiрава- адной з падпольных арганiзацый у Маскве. Зно- арыштаваны - 1866 па справе Д.Каракозава, якi зрабi- ня-далы замах на Аляксандра II. 24.9.1866 пазба-лены -сiх право- i сасланы - Сiбiр. З 1868 жы- у Енiсейску. Заснава- там першую - Сiбiры метэастанцыю. Вымера- глыбiню i шырыню Енiсея. А-тар прац пра клiмат Сiбiры ('Записки Императорской Академии наук', 1887, т. 55), нататак пра К.Касовiча ('Русская старина', 1886, т. 52), М.Буташэвiча-Петрашэ-скага ('Русская старина', 1889, т. 62). Напiса- успамiны пра Вiцебск 1820-30-х г. Член Рускага геаграфiчнага таварыства. За навуковую дзейнасць у 1878 адзначаны залатым медалём таварыства. З-пад палiцэйскага нагляду вызвалены - 1880.
  Тв.: Записки старика: Витебск с 1821 по 1840 гг. // Вiцебскi сшытак. ? 1-3, 1995-1997.
  Лiт.: А.Л. Беларускi гутарнiк Пiлiп Смуры // Гадавiк Беларускага навуковага таварыства - Вiльнi. Вiльня, 1933; Кiсялё- Г. Пошукi iмя. Мн., 1978. С. 56-60; Зайца- М., Шчарбако- С. Гiстарычныя замалё-кi вiцябчанiна // Помнiкi гiсторыi i культуры Беларусi. 1984, ? 3; ЭГБ, т. 5.
  
  МАРОЗ Мiхаiл Iванавiч [1.10.1895, мяст. Капыль Слуцкага пав. Мiнскай губ., цяпер горад Мiнскай вобл. - 1947], дзяржа-ны дзеяч, педагог, выдавец. Скончы- Нясвiжскую наста-нiцкую се¬мiнарыю; наста-нiча- у сельскай школе. З 1916 у армii. Удзельнiк Кастрычнiцкага -зброенага па-стання 1917 у Петраградзе. У 1918-19 супрацо-нiк бежанскага аддзела Белнацкама. З крас. 1919 вы¬кладчык Камунiстычнага ун-та - Гомелi. З 1922 па-намоцны прадста-нiк БССР у РСФСР; загадчык бел. сектара Камунiстычнага ун-та нацыянальных меншасцей Захаду. У 1924-25 загадчык Белдзяржвыдавецтва - Мiнску. Друкава-ся - газ. 'Савецкая Беларусь'. З 1926 кiра-нiк спра- СНК БССР, старшыня камiсii Iнбелкульта па ахове помнiка- старада-насцi, мастацтва i прыроды, член гiсторыка-археалагiчнай секцыi Iнбелкульта. Арыштаваны 3.11.1937; 3.12.1940 прыгавораны да зняволення - лагерах, дзе i памёр.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАРОЗАВА Ларыса Пятро-на [псе-данiмы: Леся Беларуска, Эриния; ?, Маладзечна - студз. 1948; лагер Эльген, Калыма], паэтэса. 22.5.1938 выйшла замуж за афiцэра НКВД Аляксея Марозава. У дзень вяселля была першы раз затрымана i даста-лена - НКВД. У канцы лiп. 1938 муж М. бы- арыштаваны i расстраляны. Сама яна арыштавана - студз. 1939. Знаходзiлася - зняволеннi - Магадане i - лагеры Эльген. Працягвала пiсаць. У лагеры рускамо-ныя вершы разыходзiлiся пад псе-данiмам Эриния (багiня помсты i адплаты - старажытных грэка-); псе-данiмам Леся Беларуска падпiсвала толькi бел. вершы. Збiрала лагерны фальклор. Шмат рукапiса- былi канфiскаваны падчас вобыска-. Загiнула - зняволеннi.
  Тв.: Малiтва да Калымы: Вершы // Полымя. 1997, ? 2; Мой свет: Вершы // Полымя. 1999, ? 3.
  
  МАРТЫНА+ Аляксандр Самойлавiч [псе-данiм: Пiкер; 12(24).12.1865, Пiнск - 5.6.1935, Масква), удзельнiк рэвалюцыйнага руху, публiцыст. З 1884 член партыi 'Народная воля'. У 1886 арыштаваны i сасланы на 10 гадо- у Сiбiр. У 1890-я г. далучы-ся да сацыял-дэмакратычнага руху. Зно- арыштаваны - 1900, пасля чаго эмiграва- за мяжу. Супрацо-нiча- у час. 'Рабочее дело'. Адзiн з iдэолага- меншавiзму. Пасля Кастрычнiцкай рэвалюцыi адышо- ад меншавiзму. З 1918 наста-нiча- на Украiне. З 1923 член РКП(б). Працава- у Iнстытуце К.Маркса i Ф.Энгельса. З 1924 член рэдкалегii час. 'Коммунистический Интернационал'.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАРУК Iван Нiчыпаравiч [1903 - ?], журналiст, рэдактар. Вучы-ся - БДУ. У 1929-30 працава- - Белдзяржвыдавецтве, потым ва Усебеларускiм камiтэце радыёвяшчання. У 1930 выключаны з ВКП(б) за падтрымку (разам з М.Гарэцкiм, П.Iльючонкам i I.Цвiкевiчам) З.Жылуновiча падчас яго партыйнай чысткi. У 1931 высланы з Беларусi. Паводле -спамiна- М.Улашчыка высылку адбыва- у Вяцкай вобл. Далейшы лёс невядомы.
  Лiт.: Кандыбовiч С. Разгром нацыянальнага руху - Беларусi. Мн., 2000.
  
  МАРЦIНКЕВIЧ Камiла Вiнцэнта-на [па мужу: Асiповiч; каля 1837, Мiнск ? - пасля 1880, Вiльня), музыкант, кампазiтар, педагог. Дачка В. Ду¬нiна-Марцiнкевiча. Вучылася фартэпiяннай iгры - Мiнску. Выступала з канцэртамi - Мiнску, Слуцку, Кiеве, Варшаве. Уваходзiла - тэатральную трупу бацькi; у 1852 брала -дзел у паказе - Мiнску першай бел. оперы 'Сялянка'. У 1861-63 член мiнскай арганiзацыi кiра-нiчага органа па-станца- Лiто-скага правiнцыяльнага камiтэта. Першы раз была арыштавана i змешчана - псiхiятрычную бальнiцу - чэрв. 1861. Зно- арыштавана 3.2.1863; саслана - Салiкамск (Пермская губ.). У ссылцы -зяла шлюб з урачом К.Асiповiчам. Вярнулася на Ра¬дзiму - 1880-х г.
  Лiт.: Кiсялё- Г. Сейбiты вечнага. Мн., 1963. С. 148-174; Ахвердава А. Пачынальнiкi беларускага пiянiзму // Мастацтва Беларусi. 1985, ? 2; Барышев Г. Из истории семьи В.И.Дунина-Марцинкевича // Нёман. 1961, ? 1; ЭГБ, т. 5.
  
  МАРЦIНЧЫК Мiкалай Мiхайлавiч [3(16).12.1901, в. Кубельнiкi Гродзенскага пав., цяпер Бераставiцкi р-н Гродзенскай вобл. - 23.5.1980, Гродна], дзеяч нацыянальна-вызваленчага руху - Зах. Беларусi, публiцыст, мемуарыст. У 1927 скончы- Вiленскi ун-т. Падчас вучобы бы- адным з кiра-нiко- Беларускага студэнцкага саюза. Рэдактар час. 'Студэнцкая думка'. У 1925 у Гданьску -дзельнiча- ва -стано-чай канферэнцыi па стварэннi БСРГ. З 1925 сакратар, з 1934 нам. старшынi Гало-най управы ТБШ. З 1927 выклада- у Вiленскай беларускай гiмназii. Адначасова працава- урачом у клiнiцы Вiленскага ун-та. У 1927 i 1930 арышто-ва-ся польскiмi -ладамi; у 1931 высланы - в. Нара-ка Гайна-скага пав. Беластоцкага ваяв. пад нагляд палiцыi. У 1930-я г. прэсай КП(б)Б i КПЗБ абвiнавачва-ся - супрацо-нiцтве з польскiмi -ладамi, спробах звярнуць ТБШ са шляху нацыянальна-вызваленчай барацьбы. Паступова адышо- ад грамадскай i палiт. дзейнасцi. З 1944 гало-ны -рач iнфекцыйнай бальнiцы - Гродне. Арыштаваны органамi МДБ у 1948; 12.3.1949 прыгавораны да 10 гадо- лагера-. Адпра-лены - Варкуту; бы- урачом у лагерным шпiталi. Рэабiлiтаваны - 1956. Вярну-ся - Гродна; працава- у абл. бальнiцы. Напiса- успамiны.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАСАЛЬСКI Юзаф Ануфрыевiч [Massalski; 1800, в. Белiчаны Бярэзiнскага р-на Мiнскай вобл. - пасля 1840, Сiбiр], пiсьменнiк, дзеяч вызваленчага руху. Пiса- на польскай мове. Вучы-ся - Магiлё-скай гiмназii; у 1818 скончы- Полацкую езуiцкую акадэмiю, кандыдат фiласофii. Пасля жы- у Вiльнi. Служы- гувернёрам у Ю.Славацкага. Бы- членам тайнага студэнцкага таварыства фiламата-. Па справе фiламата- арыштаваны - 1823. А-тар аповесцi 'Яцак' (1823), зборнiка 'Паэзiя' (т. 1-2, 1827-28), у якiх пераважае бел. тэматыка. На вершы М. напiсаныя песнi, у тым лiку i С.Манюшкам. Бра- удзел у па-станнi 1830-31, за што бы- са¬сланы - Сiбiр. Памёр у ссылцы.
  Лiт.: PSB.
  
  МАСКАЛIК Мiхась [18(31).3.1903, в. Гара¬дзея Навагрудскага пав. Мiнскай губ., цяпер г.п. Нясвiж¬скага р-на Мiнскай вобл. - 25.9.1965, Гiльдэсгайм, Германiя], грэка-каталiцкi святар, крытык. У 1927-31 вучы-ся - Вiленскiм ун-це; з 1932 прадо-жы- вучобу - Германii. У 1933 заснава- 'Саюз беларускiх студэнта- у Нямеччыне'. У 1938 скончы- Калегiум св. Андрэя - Мюнхене; пасвечаны - святары 17.7.1938. На кароткi час вярну-ся - Вiльню. З 1939 духо-на апяка- бел. i -краiнскiх ваеннапалонных польскай армii - Баварыi. У лiп. 1943 зняволены - канцлагеры Заксенха-зен; дзякуючы намаганням папскай мiсii вызвалены - крас. 1944. З 1945 жы- у Госляры; працягва- пастырскую дзейнасць сярод беларуса- i -краiнца-, выклада- у бел. гiмназii. У 1947-52 бы- кiра-нiком Беларускага камiтэта перасяленца-. У 1959 абаранi- дысертацыю на ступень доктара славянскай фiлалогii; доктарская праца 'Янка Купала - пясняр беларускага народа' была выдадзена на нямецкай мове - 1961 як манаграфiя.
  Тв.: Janka Kupala. Der Sдnger des weiЯruthenischen Volkstum. Mьnchen. 1961.
  Лiт.: Sakalouski Uladzimir. WeiЯruЯland und Deutschland: Geistes- und Kulturbeziehungen zwischen 1914 und 1941. Band 1: Bibliographiе. Kцln;Weimar;Wein, 2000; Ajciec Maskalik doktaram filalohii // Бацька-шчына (Мюнхен). 1959, 6 вер.; Гарбiнскi БРД.
  
  МАСЛО+СКАЯ Вера Iгната-на [з 1927 Карчэ-ская; псе-данiмы: Вера Мурашка; Беларуская Мурашка; 24.3.1896, в. Агароднiчкi Беластоцкага пав. Гродзенскай губ., цяпер Падляшскае ваяв. Польшчы - 23.1.1981, Польшча], паэтэса, адна з пачынальнiц жаночага руху - Беларусi, педагог. Скончыла Свiслацкую наста-нiцкую семiнарыю. У 1917 у в. Грабавец (цяпер Шчучынскi р-н) стварыла адну з першых нацыянальных школ. У 1919 вучылася на Першых беларускiх наста-нiцкiх курсах у Вiльнi. Член партыi бел. эсэра-. Падчас польскай акупацыi - 1920 наста-нiчала - в. Карма Iгуменскага пав. Адна з заснавальнiц i старшыня Цэнтральнага саюза беларусак, створанага вясной 1920 у Мiнску. Працавала iнструктарам бел. аддзела Наркамата асветы БССР. Удзельнiчала - стварэннi эсэра-скай падпольнай па-станцкай арганiзацыi на Гродзеншчыне. Арыштавана польскiмi -ладамi - сак. 1922; на 'працэсе 45-i' - Беластоку прыгаворана да 6 гадо- зняволення. З 1939 працавала наста-нiцай у вёсках Гродзеншчыны i Беласточчыны. Яе вершы публiкавалiся - газ. 'Беларусь' (Мiнск), 'Нiва' (Беласток), 'Родны край' (Гродна), у 'Беларускiм календары' (Вiльня).
  Лiт.: Туронак Ю. Непакорная Вера // Беларускi каляндар. Беласток, 1990; Кекелева Т. 'О, як мне балела душа!' // Беларусь. 1996, ? 7; ЭГБ, т. 5.
  
  МАСЛО+СКI Мiкалай Па-лавiч [5.9.1905, в. Яло-ка Барыса-скага пав. Мiнскай губ., цяпер Смалявiцкi р-н Мiнскай вобл. - 27.11.1938, Мiнск, НКВД], дзеяч рэвалюцыйнага руху - Зах. Беларусi, публiцыст. З 1922 працава- на чыгунцы. З 1926 - сакратар Смалявiцкага i Капыльскага райкама-, з 1929 - Мiнскага акруговага камiтэта ЛКСМБ. З лiп. 1930 на падпольнай рабоце - Зах. Беларусi. 1-ы сакратар КСМЗБ, з 1934 член Сакратарыята ЦК КПЗБ. У крас. 1935 вярну-ся - Мiнск, да канца 1936 працава- у прадста-нiцтве ЦК КПЗБ - Мiнску. Арыштаваны 29.12.1937; 12.4.1938 прыгавораны да расстрэлу. Рэабiлiтаваны 4.2.1956.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАТУЛАЙЦIС Кацярына Станiслава-на [5.1.1900, Вiльня - 29.11.1938, Мiнск, НКВД], гiсторык. Дачка С.Матулайцiса, жонка сакратара ЦК КПЛ К.Пажэлы, расстралянага - 1927 у Лiтве. З 1933 працавала старшым навуковым супрацо-нiкам у Камiсii па вывучэннi Зах. Беларусi БелАН. У 1935-37 у Iнстытуце нацыянальных меншасцей i - Iнстытуце гiсторыi. Арыштавана 9.8.1937. 12.4.1938 прыгаворана да расстрэлу. Рэабiлiтавана 8.12.1956.
  Лiт.: Возвращенные имена.
  
  МАТУЛАЙЦIС Стасiс Юргевiч [12.10.1866, в. Сцябулiшкi Марыямпальскага пав., цяпер Капсукасскi р-н, Лiтва - 10.4.1956, Вiльня], гiсторык, рэдактар, паэт, медык. У 1891 скончы- медыцынскi ф-т Маско-скага ун-та. Адзiн з заснавальнiка- у 1896 Сацыял-дэмакратычнай партыi Лiтвы. Арыштаваны - 1898 i сасланы на 3 гады - Валагодскую губ. У руска-японскую вайну 1904-05 ваенны -рач. У 1906-07 разам з В.Мiцкявiчусам-Капсукасам выдава- у Вiльнi газ. 'Naujoji gadynė'. З 1908 займа-ся медыцынскай практыкай. У 1917 рэдагава- у Маскве лiто-скую газ. 'Socialdemokratas'. З 1917 член РКП(б). З 1918 у Вiльнi, рэдагава- газ. 'Tiesa'. З 1920 працава- урачом; выклада- у Марыямпальскай гiмназii. У 1925 пераеха- у Мiнск. З 1927 кiра-нiк лiто-скага сектара Iнбелкульта, з 1928 акадэмiк БелАН, з 1929 загадчык кафедры гiсторыi, з 1931 дырэктар Iнстытута гiсторыi, з 1935 дырэктар Iнстытута нацыянальных меншасцей БелАН. Доктар гiстарычных навук (1934). Даследава- гiсторыю па-стання 1863-64 у Лiтве i лiто-скага нацыянальнага руху. У жн. 1937 выключаны з ВКП(б); арыштаваны 17.2.1937. Рашэннем Асобай нарады пры НКВД СССР ад 15.8.1939 прыгавораны да высылкi - Казахстан тэрмiнам на 5 гадо-. Вярну-ся - Вiльню - канцы 1945; працава- у Iнстытуце гiсторыi АН Лiтвы. Рэабiлiтаваны 20.5.1957.
  Тв.: 1863 год у Лiтве. Ч. 1. Мн., 1933.
  Лiт.: Возвращенные имена; ЭГБ, т. 5.
  
  МАТУСЕВIЧ Мiтрафан Рыгоравiч [4(16).12.1900, в. Чарневiчы Барыса-скага пав. Мiнскай губ., цяпер Барыса-скi р-н Мiнскай вобл. - 30.9.1975, Мiнск], эканамiст, гiсторык. У 1930 скончы- БДУ. З 1932 працава- у Iнстытуце эканомiкi БелАН. У 1934-38 нам. дырэктара Аддзела падрыхто-кi кадра- БелАН, вучоны сакратар Iнстытута эканомiкi. Кандыдат гiстарычных навук (1936). Арыштаваны 30.7.1938; зняволены. Рэабiлiтаваны - 1955. У 1955-71 загадчык сектара Iнстытута эканомiкi. Даследава- эканамiчную гiсторыю Беларусi.
  Тв.: Асно-ныя этапы развiцця прамысловасцi БССР. Мн., 1937 (разам з С.М.Малiнiным); Экономика Белоруссии в эпоху империализма, 1900-1917. Мн., 1963 (у саа-тарстве); Экономика Советской Белоруссии, 1917-1967. Мн., 1967 (у саа-тарстве); Социально-экономические преобразования в БССР в годы Советской власти. Мн., 1970; Развитие экономики Белоруссии в 1921-1927 гг. Мн., 1973 (у саа-тарстве).
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МАЦЮКЕВIЧ Iосiф Iгнатавiч [26.9.1890, в. Гернiкi Слонiмскага пав. Гродзенскай губ., цяпер Дзятла-скi р-н Гродзенскай вобл. - 16.9.1938, Мiнск, НКВД], лiнгвiст. Скончы- БДУ. З кастр. 1930 вучоны сакратар, з лiп. намеснiк дырэктара Iнстытута мовазна-ства БелАН. Прыма- удзел у падрыхто-цы рэформы бел. правапiсу. Арыштаваны ДПУ БССР 31.10.1933 па справе 'Беларускага нацыянальнага цэнтра'. Пастановай пазасудовага органа ад 9.1.1934 зняволены - лагерах на 5 гадо-. 2.7.1938 Ваеннай калегiяй Вярхо-нага суда СССР прыгавораны да расстрэлу. Расстраляны - Мiнску. Па першым прыгаворы рэабiлiтаваны 16.8.1956; па другiм - 21.11.1956.
  Лiт.: Возвращенные имена; Спадчына. 2001, ? 3. С. 46-47.
  
  МАШАРА Мiхась [Мiхаiл Антонавiч; псе-данiмы: С.Антона-; М.Калiна, Мiх.Калiна, Мiхась Калiна; М.Машарак; крыптанiм: М.М.; 5(18).11.1902, хутар Падсосна Дзiсенскага пав. Вiленскай губ., цяпер Шарко-шчынскi р-н Вiцеб¬скай вобл. - 7.6.1976, Мiнск], паэт, празаiк, драматург, перакладчык. У 1915-18 вучы-ся - працо-най школе - Глыбокiм. Бы- арыштаваны польскiмi -ладамi, але адпушчаны як непа-налетнi. З вясны 1920 у Чырвонай Армii; удзельнiча- у баях у Польшчы. Часць, у якой знаходзi-ся М., была iнтэрнавана - Германii. 11 месяца- М. знаходзi-ся - лагеры Зальцведаль у Саксонii. Пасля падпiсання Рыжскай дамовы перададзены Польшчы; 8 месяца- правё- у прафiлактычным лагеры 'Шчыпёрна'. У 1923-25 служы- у польскай армii. Пасля дэмабiлiзацыi арганiзо-ва- гурткi БСРГ у родных мясцiнах. У 1927 рэдагава- у Вiльнi газ. 'Наша воля'. Арыштаваны - 1928; зняволены - вiлен¬скай турме Лукiшкi. Друкавацца пача- у 1927. Вершы, напiсаныя падчас зняволення, З.Верас тайна вынесла i - 1928 выдала асобным зборнiкам 'Малюнкi', якi ста- першай кнiгай паэта. Зборнiк 'З-пад стрэх саламяных' (1937) канфiскаваны польскай адмiнiстрацыяй; рукапiс зборнiка 'З ваколiц Сiнiх Балот' не бы- надрукаваны. З канца 1939 кiрава- аддзелам народнай асветы Шарко-¬шчынскага р-на. Член СП Беларусi з 1940. Падчас вайны працава- у газ. 'Звязда', 'Савецкая Беларусь', 'Партызанскае слова', на радыё. Пасля вайны жы- у Мiнску, працава- у час. 'Полымя' (1945-47), 'Наста-нiцкай газеце' (1947-49). У 1960-70 г. выступа- пераважна як празаiк. Перакла- на бел. мову творы П.Бажова, М.Гогаля, Г.Сянкевiча.
  Тв.: На сонечны бераг! Вiльня, 1934; Напрадвесьнi. Вiльня, 1935; Выбр. лiрыка. Мн., 1945; Выбр. тв. Мн., 1958; Мая азёрная краiна: Выбр. Мн., 1962; Крэсы змагаюцца: Раман-хро¬нiка. Мн., 1966; Сонца за кратамi: Раман-хронiка. Мн., 1968; Лукiшкi: Раман-хронiка. Мн., 1970; Старонкi летапiсу: Кнiга -спамiна-. Мн., 1975.
  Лiт.: Ваданоса- М. Сэнс жыцця - змаганне // ЛiМ. 1974, 27 снеж.; Па-люко-скi I. З кагорты змагаро- // ЛiМ. 1977, 18 лiст.; БП, т. 4; ЭГБ, т. 5.
  
  МАШЫНСКАЯ-ГЕЛЬТМАН Ядвiга Ула¬дзiслава-на [16.7.1886, мяст. Глуск Бабруйскага пав. Мiнскай губ., цяпер г. п. Глуск Магiлё-скай вобл. - 7.5.1946, пас. Тайнча, Казахстан], паэтэса, перакладчыца, педагог. У 1904-07 вучылася - Ягелонскiм ун-це (Крака-). Удзельнiчала - польскiм рэвалюцыйным руху - член маладзёжнай арганiзацыi 'Spójnia'. У тыя ж гады пачала пiсаць вершы, з якiх апублiкавала толькi адзiн у мiнскай польскамо-най газ. 'Polska prawda'. У 1917-18 была членам управы Польскага сацыялiстычнага аб'яднання - Мiнску. У 1924-31 выкладала - Польскiм педтэхнiкуме - Мiнску, Камунiстычным ун-це Беларусi. У 1932-37 у Ваеннай акадэмii iмя М.Фрунзе - Маскве. Член СП Беларусi з 1934. Друкавалася - польскамо-най газ. 'Orka', якая выхо¬дзiла - Мiнску. Перакладала на польскую мову творы Я.Купалы, Я.Коласа, З.Бядулi, Ц.Гартнага, А.Александровiча. А-тар падручнiка- для польскiх школ Беларусi. Пасля арышту мужа - грамадскага дзеяча Стэфана Гельтмана - была таксама арыштавана - 1937. Саслана - лагеры - Казахстане. З 1943 там на пасяленнi: с. Баравое, Багасло-ка, пас. Тайнча. Дасылала з ссылкi сыну лiсты i лiрычныя вершы (апублiкаваны - час. 'Нёман'. 1988, ? 9). Памерла - ссылцы.
  Лiт.: Гапава В. З перакладам i вершам у страi // Голас Радзiмы. 1966, ? 30; Звязда. 1966, 16 лiп.; Гельтман В. Поэт и переводчик // Неман. 1972, ? 1; Касперович Э. Колыбельная // Нёман. 1988, ? 9; Мальдзiс А. Iмя, вартае памяцi // ЛiМ. 1966, 15 лiп.; БП, т. 4.
  
  МЕЛЬНIК Сцяпан Па-лавiч [13.8.1883, в. Засулле Лохвiцкага р-на Палта-скай вобл., Украiна - 28.6.1938, Мiнск, НКВД], батанiк. У 1911 скончы- Пецярбургскi лясны iнстытут. У 1914-19 выклада- у Харка-скiм iнстытуце сельскай i лясной гаспадаркi. З 1923 прафесар кафедры агульнай лесагадо-лi Горацкага сельскагаспадарчага iнстытута. У 1926-30 дырэктар Цэнтральнай лясной даследчай станцыi БССР. У 1933-38 дырэктар Батанiчнага сада АН БССР. Доктар бiялагiчных навук (1935), член-карэспандэнт АН БССР (1936). Праводзi- тыпалагiчнае вывучэнне лясо- Беларусi, даследаванне парка-, да- класiфiкацыю лясо- Беларусi. Арыштаваны 28.2.1938. У чэрв. 1938 Ваеннай калегiяй Вярхо-нага суда СССР прыгавораны да расстрэлу. Рэабiлiтаваны 9.8.1957.
  Тв.: Таблицы для определения главнейших деревьев и кустарников. Горы-Горки, 1925; Лесо-фенологические наблюдения. Горы-Горки, 1928.
  Лiт.: Юркевич И.Д., Чекалинская Н.И. Основатель Ботанического сада АН БССР // Ботаника. Вып. 11. Мн., 1969; Возвращенные имена.
  
  МЕЛХIСЕДЭК [свецкае iмя: Пае-скi Мiхаiл Львовiч; вер. 1878, с. Вiтулiн Канстанцiна-скага пав. Седлецкай губ., цяпер Падляшскае ваяв., Польшча - 17.5.1931, Масква], правасла-ны святар, царко-ны дзеяч. У 1904 скончы- Казанскую духо-ную акадэмiю, у 1904-05 выклада- у Магiлё-скай духо-най семiнарыi. У 1905-07 настаяцель Магiлё-скага брацкага манастыра, у 1907-14 - Бялынiцкага i Херсонскага Уладзiмiрскага манастыро-. З 1906 сябра Магiлё-скага царко-на-правасла-нага Богая-ленскага брацтва. З 1914 епiскап Та-рычаскi, архiепiскап Астраханскi. З 1919 вiкарны епiскап Слуцкi, епiскап Мiнскi i Тура-скi. Выступi- супраць абна-ленца-, якiя стварылi Беларускую а-таномную правасла-ную царкву. М. ста- прыхiльнiкам стварэння Беларускай а-такефальнай правасла-най царквы. У маi - чэрв. 1922 выклiка-ся - ДПУ з мэтай схiлiць да супрацо-нiцтва з абна-ленцамi. Адзiн з iнiцыятара- склiкання 10.7.1922 сходу бел. правасла-нага духавенства. З лiп. 1922 мiтрапалiт Мiнскi i Беларускi. З 1.6.1924 знаходзi-ся пад следствам; абвiнавачаны ва -тойваннi царко-най маёмасцi. Арыштаваны - 1925 i на адкрытым судовым працэсе - Мiнску 17.8.1925 прыгавораны да 3 гадо- зняволення -мо-на. Зно- арыштаваны - канцы лiст. 1925 у Маскве i сасланы на пасяленне - Краснаярскi край. З 1927 архiепiскап Краснаярскi. Ме- намер вярнуцца - Беларусь. Затрыманы 23.5.1927; вызвалены 17.9.1927 з падпiскай аб нявыездзе. У 1930 выклiканы - Маскву на Сiнод Рускай права¬сла-най царквы. Рапто-на памёр у Дарагамiла-скiм саборы.
  Лiт.: Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. Мн., 1990. С. 259-262; Процька Т. Пакутнiк за веру i бацька-шчыну. Мн., 1996; Гарбiнскi БРД; ЭГБ, т. 5.
  
  МЕРТЭНС Станiсла- Адамавiч [псе-данiм: Стэфан Скульскi; 3.5.1892, Лодзь, Польшча - жн. 1937, Мiнск, НКВД], дзеяч рэвалюцыйнага руху, публiцыст. Член СДКПiЛ з 1909. Бы- зняволены - 1913-14. Член РКП(б) з 1918. Старшыня павятовага камiтэта РКП(б) у Мсцiславе - 1918. З 1919 у Чырвонай Армii. У 1920 нам. старшынi Смаленскага губвыканкама; потым у часовым польскiм рэ-каме - Беластоку. У 1921 наркам унутраных спра- БССР. З канца 1921 на нелегальнай рабоце - Польшчы. Член КПП з 1921. Адзiн з арганiзатара- КПЗБ i Мiнскай школы КПЗБ. У 1923-25 упа-наважаны ЦК КПП пры ЦК КПЗБ. Арыштаваны - кастр. 1925. У вынiку абмену палiтвязнямi са студз. 1928 у СССР. У 1934-35 прадста-нiк ЦК КПЗБ пры ЦК КП[б]Б. А-тар многiх дакумента- КПЗБ, брашур i артыкула-. У 1935 пад рэдакцыяй М. выйша- зборнiк артыкула- 'Палiтычныя партыi - Польшчы, Заходняй Беларусi i Заходняй Украiне'. Арыштаваны - 1937 i расстраляны. Рэ¬абiлiтаваны.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МIКУЛIЧ Барыс Мiхайлавiч [псе-данiмы: Б.Мiхайла-; Барыс М.; крыптанiмы: Б.М.; БаМ; Б.М-ч; М.Б.; 6(19).8.1912, Бабруйск - 17.6.1954, с. Машуко-ка Краснаярскага краю), празаiк, крытык. Пача- публiкавацца з 1927 (час. 'Маладняк'). З 1928 член бабруйскай фiлii 'Маладняка'. З 1929 працава- у бабруйскай газ. 'Камунiст'. У 1930 пераеха- у Мiнск. Працава- карэктарам у Дзяржвыдавецтве БССР; стыльрэдактарам, адказным сакратаром у газ. 'Лiтаратура i мастацтва'. Потым зно- вярну-ся у выдавецтва на пасаду рэдактара. У 1930 вучы-ся на творчым аддзяленнi МВПI; у 1934-35 на лiтаратурных курсах у Маскве. Член СП Беларусi з 1934. У 1936 чыта- курс гiсторыi лiтаратурных жанра- i гiсторыi нарыса - Iнстытуце журналiстыкi (Мiнск). Да 1936 выда- 7 мастацкiх кнiг. Арыштаваны 26.11.1936. Асуджаны на 10 гадо- зняволення. У 1937 пераведзены - Марыiнск Новасiбiрскай вобл., у 1938 - у Рашоты Краснаярскага краю. У 1943 пераведзены - катэгорыю ссыльных. Пасля вызвалення - 1946 пераеха- у Ашхабад да старэйшай сястры Кацярыны, нягледзячы на тое, што яму было забаронена жыць у сталiцах. У 1947 вярну-ся - Беларусь. Жы- у Бабруйску, на Лагойшчыне. У 1947-49 працава- у бабруйскай бiблiятэцы. Звярну-ся да гiстарычнай тэматыкi, падрыхтава- аповесць пра М.Багдановi¬ча. Акты-на пiса-, але ягоныя творы не публiкавалiся. Арыштаваны па-торна 28.4.1949, высланы - Сiбiр. Жы- у сяле Машуко-ка Краснаярскага краю, дзе i памёр. Рэабiлiтаваны праз тры месяцы пасля смерцi.
  Тв.: Выбранае. Мн., 1959; Аповесцi. Мн., 1985; Палеская аповесць: Аповесцi, апавяданнi. Мн., 1991; Аповесць для сябе. Мн., 1993.
  Лiт.: Бугаё- Д. Стана-ленне мастака // Бугаё- Д. Шматграннасць. Мн., 1970; Грахо-скi С. Слова пра друга // ЛiМ. 1962, 31 жн.; Яго ж. Так i заста-ся маладым... // Грахо-скi С. Так i было. Мн., 1986; БП, т. 4; ЭГБ, т. 5.
  
  МIЛЕР Саламон Танхелевiч [партыйныя псе-данiмы: Шлёмка; Партыец; творчы псе-данiм: I.Р.Валевiч; 10(22).12.1889, мяст. Кнышын Бела¬стоцкага пав. Гродзенскай губ., цяпер горад Падляшскага ваяв., Польшча - 1.9.1937, Омск ?], дзеяч рэвалюцыйнага руху, публiцыст. Падчас рэвалюцыi 1905-07 камандзiр атрада самаабароны - Беластоку. Потым служы- у армii. За арганiзацыю салдацкага бунту - 1910 арыштаваны. Уцёк з турмы. Эмiграва- у ЗША, дзе -дзельнiча- у прафсаюзным руху. Вярну-ся - Расiю пасля Люта-скай рэвалюцыi 1917. Бы- у Чырвонай гвардыi, потым у Чырвонай Армii. У 1919 уступi- у РКП(б), загадва- секцыяй па рабоце сярод я-рэйскага насельнiцтва Смаленскага гаркама РКП(б). У 1920 узначальва- Мiнскi падпольны камiтэт КП(б)Б. З 1921 на падпольнай рабоце - Зах. Беларусi. З 1923 член ЦК, з 1926 член Бюро ЦК КПЗБ. У 1932-33 узначальва- Краявы сакратарыят ЦК КПЗБ. З 1933 у БССР, сакратар Бабруйскага райкама КП(б)Б. З 1936 у Омску на партыйнай i гаспадарчай рабоце. У атмасферы цкавання- скончы- жыццё самагубствам.
  Тв.: Першыя гады Кампартыi Заходняй Беларусi. Мн., 1935.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5.
  
  МIНЕЙКА Зыгмунт [Mineyko Zygmunt, сапр.: Мiнейка-Газдава Сiгiзмунд Станiслававiч; псе-данiм: Баравы; 1840, в. Балванiшкi Ашмянскага пав. Вiленскай губ., цяпер в. Зялёны Бор Ашмян¬скага р-на Гродзенскай вобл. - 27.12.1925, Грэцыя], удзельнiк па-стання 1863 - 64, мемуарыст. У 1863 ваява- у атрадзе М.Лянгевiча, па-станцкi ваенны начальнiк Ашмянскага пав. 3.6.1863 яго атрад бы- разбiты пад Расолiшкамi. М. трапi- у палон; асу¬джаны царскiмi -ладамi на 12 гадо- катаргi. Ад¬пра-лены - Сiбiр. Адзiн з кiра-нiко- арганiзацыi ссыльных. У 1865 уцёк за мяжу. У 1868 скончы- Акадэмiю Генштаба - Парыжы. З 1891 у Грэцыi; удзельнiча- у вайне з Турцыяй за Крыт. Ганаровы грамадзянiн Грэцыi. Напiса- успамiны.
  Тв.: Z tajgi pod Akropol: Wspomnienia z lat 1848-1868. Warszawa, 1971.
  Лiт.: Клейн Б. Фамильный портрет // Клейн Б. Время выбора. Мн., 1987; Орлов В. Почетный гражданин Эллады // Дело (Восток + Запад). 1995, ? 5; PSB; ЭГБ, т. 5.
  
  МIНIН Я-хiм Сямёнавiч [8.10.1894 або 21.10.1897, Вiцебск - 29.12.1937, Вiцебск ?, НКВД], графiк. У 1916-18 вучы-ся - Полiтэхнiчным iнстытуце - Петраградзе; у 1920-21 у школе-майстэрнi Ю.Пэна. У 1920-37 выклада- у Вiцебскiм мастацкiм вучылiшчы. Працава- пераважна - тэхнiцы дрэварыта. З 1925 удзельнiча- у мастацкiх выставах. Ствары- шмат краявiда- Вiцебска, партрэта-, экслiбрыса-. Сярод твора-: серыi дрэварыта- 'Стары Вiцебск' (1926-28), 'Помнiкi дра-лянага дойлiдства Беларусi' (1927-28), 'Вайна' (1932), партрэты старога (1928), Гамера (1935), серыя акварэлей 'Вiцебск' (1932), жывапiснае палатно 'Цэх Вiцеб¬скай фабрыкi акуляра-' (1935). Экслiбрысы М. экспанавалiся на выста-цы Мiжнароднага таварыства кнiжнага знака (1928, Лос-Анджэлес). Арыштаваны i расстраляны - 1937. Рэабiлiтаваны - 1958.
  Лiт.: Шмата- В.Ф. Беларуская графiка 1917-1941 гг. Мн., 1975; ЭГБ, т. 5.
  
  МIСКО Якуб Герасiмавiч [псе-данiм: Асот; 1.6.1911, в. Чамяры Слонiмскага пав. Гродзенскай губ., цяпер Слонiмскi р-н Гродзенскай вобл. - 23.10.1981, Мiнск], празаiк, публiцыст, журналiст, паэт, перакладчык, крытык. У 1925-28 вучы-ся - Вiленскай беларускай гiмназii, адкуль выключаны за -дзел у рэвалюцыйным руху. Друкавацца пача- у 1926 (у падпольным часопiсе вучня- гiмназii 'Наперад'). Публiкава-ся - польскiх газетах. У 1932-34 працава- у гало-ным сакратарыяце арганiзацыi 'Змаганне'; у 1933-34 у рэдакцыi вiленскай 'Беларускай газеты' (легальнае выданне КПЗБ). На працягу 1930-х г. неаднаразова арышто-ва-ся польскiмi -ладамi, некалькi гадо- правё- у турмах. У лiст. 1939 разам з братам арыштаваны НКВД. Вызвалены пасля -мяшання П.Панамарэнкi. У 1940-41 лiтсупрацо-нiк лiдскай раённай газ. 'Уперад'. Падчас Вялiкай Айчыннай вайны на фронце; дэмабiлiзава-ся - званнi маёра. У 1948-49 вучы-ся - Баранавiцкiм наста-нiцкiм iнстытуце. У 1947-76 працава- у 'Сельской газете'; у 1976-81 у час. 'Коммунист Белоруссии'. Член Саюза журналiста- Беларусi з 1958. Заслужаны дзеяч культуры Беларусi (1967). А-тар успамiна- пра вызваленчую барацьбу - Зах. Беларусi; пiса- водгукi i рэцэнзii на кнiгi М.Танка, Я.Брыля, А.Адамовiча, М.Машары, В.Казько i iнш. Пера¬клада- з польскай, украiнскай, рускай мо-. Пахаваны на Па-н. могiлках Мiнска.
  Тв.: Маё ма-клiвае сэрца: З лiтаратурнай спадчыны. Мн., 1983; Было яно калiсьцi: Дакументальная аповесць // Маладосць. 1980, ? 9.
  Лiт.: Башлако- М. Рэха -дзячнай памяцi: Старонкi -спамiна- // Беларусь. 1984, ? 4; Цiтовiч Г. Паклон да-няму сябру // ЛiМ. 1981, 12 чэрв.; БП, т. 4; ЭГБ, т. 5.
  
  МIЦКЕВIЧ Адам [24.12.1798, фальварак Завоссе Навагрудскага пав. Лiто-скай губ., цяпер Баранавiцкi р-н Брэсцкай вобл. - 26.11.1855, Стамбул, Турцыя], паэт, публiцыст, асветнiк. Пiса- на польскай мове. Паходзi- з шляхецкага роду Рым¬вiда--Мiцкевiча- герба 'Порай'. У 1815 скончы- Навагрудскую дамiнiканскую школу; у 1819 Вiленскi ун-т. Падчас вучобы ва ун-це бы- адным з лiдэра- тайных студэнцкiх таварыства- фiламата- i фiларэта-. У 1819 накiраваны на выкладчыцкую працу - Ко-на. У 1823 тайныя таварыствы былi выкрытыя; арыштавалi таксама М., якi правё- у зняволеннi некалькi месяца-. У кастр. 1824 М. было загадана пакiнуць родныя мясцiны. Пад тайным наглядам палiцыi жы- у Пецярбургу, Адэсе, Маскве. У маi 1829 пакiну- Расiю раней, чым бы- падпiсаны загад цара пра забарону выезду. Жы- у Рыме, Швейцарыi. Атрыма-шы паведамленне пра па-станне, спрабава- выехаць на Радзiму. Ужо - Познанi даведа-ся пра паражэнне па¬-¬стання. З 1832 у Парыжы. Разам з I.Лялевелем адзiн з лiдэра- дэмакратычнага крыла эмiграцыi з тэрыторыi Рэчы Паспалiтай. Рэдагава- час. 'Pielgrzym Polski'. У 1839 прафесар Лазанскага ун-та; з 1840 узначальва- кафедру славянскiх лiтаратур у Калеж дэ Франс у Парыжы. У лекцыях да- высокую ацэнку бел. мове i фальклору, на якiя стала абапiра-ся - мастацкай творчасцi. У 1848 падчас рэвалюцыi ствары- у Iталii польскi легiён. З 1849 зно- у Парыжы, рэдагава- газ. 'La Tribune des Peuples'. З 1852 бiблiятэкар Арсенала. У 1855, пасля пачатку Крымскай вайны, выеха- у Турцыю, дзе ствара- атрады з ураджэнца- Рэчы Паспалiтай для барацьбы з царскай Расiяй. Памёр у Стамбуле падчас эпiдэмii халеры. Многiя бiёграфы мяркуюць, што смерць М. з'явiлася вынiкам палiт. iнтрыг. Пахаваны - Кракаве. Многiя творы М. сталi агульнапрынятымi сiмваламi вызваленчага руху на тэрыторыi былой Рэчы Паспалiтай, 'Ода да маладосцi' была -спрынята як манiфест па-стання 1830-31. Пасля напiсання - вiленска-ковенскi перыяд паэма- 'Гражына' i 'Дзяды' постаць М. выйшла на першы план у польскамо-най лiтаратуры. У Навагрудку створаны Дом-музей Адама Мiцкевiча; яго iмем названы вулiцы - Навагрудку, Гродне, Брэсце. У многiх гарадах Польшчы, Беларусi i iншых краiн устано-лены помнiкi i бюсты М.
  Тв.: Dziela. T. 1-16. Warszawa, 1955; Бел. пер.: Выбраныя творы. Мн., 1955; 'Зямля навагрудская, краю мой родны...' Мн., 1969; Пан Тадэвуш. Мн., 1985; Да Нёмна. Мн., 1998; Санеты = Sonety. Мн., 1998; Дзяды = Dziady. Т. 1-2. Мн., 1999.
  Лiт.: Лойка А. Адам Мiцкевiч i беларуская лiтаратура. Мн., 1959; Мiрачыцкi Л. Светлым ценем Адама Мiцкевiча: Эмiграцыя з Наваградчыны. Мн., 1994; Брага С. Мiцкевiч i беларуская плынь польскае лiтаратуры // З гiсторыяй на 'Вы'. Вып. 3. Мн., 1994; Адам Мiцкевiч i Беларусь = Adam Mickiewicz a Białoruś. Мн., 1997; Мархель У.I. 'Ты як зда¬ро-е...': А.Мiцкевiч i тэндэнцыi адраджэння беларускай лiтаратуры. Мн., 1998; ЭГБ, т. 5.
  
  МIЦКЕВIЧ Адам Юр'евiч [1889, в. Мiкалае-шчына Мiнскай губ., цяпер Ста-бцо-скi р-н Мiнскай вобл. - ?], фiзiк. Асiстэнт кафедры фiзiкi БДУ. Арыштаваны 24.7.1930. Асуджаны 10.4.1931 на 5 гадо- высылкi. Пакаранне адбыва- у Вяцкiм краi. Далейшы лёс невядомы. Рэабiлiтаваны 15.12.1957.
  Кр.: НАРБ, IКР.
  
  МIЦКЕВIЧ Юльян Аляксандр [ахрышчаны 11(23).8.1801, Навагрудак - 16.11.1871, маёнтак Губерня, цяпер Драгiчынскi р-н Брэсцкай вобл.], гiсторык права. Брат паэта А.Мiцкевiча. Скончы- дамiнiканскую школу - Навагрудку. У 1819 па¬ступi- у Вiленскi ун-т. Удзельнiк таварыства- фiламата- i фiладэльфiста-. У лiст. 1823 арыштаваны па справе фiламата- i да крас. 1824 зняволены - былым кляштары францысканца-. У 1825 яго праца 'Якi -плы- магло мець рымскае заканада-ства на заканада-ства польскае i лiто-скае?', напiсаная яшчэ - студэнцкiя часы, была апублiкавана з за-вагамi I.Лялевеля - час. 'Dziennik Warszawski'. У 1825 цi 1826 атрыма- ступень магiстра права. З 1828 выклада- у Крамянецкiм лiцэi. З 1835 ва ун-це св. Уладзiмiра - Кiеве; з 1840 прафесар рымскага права Харка-скага ун-та. Пасля выхаду - адста-ку каля 1859 набы- на Палессi маёнтак Губерня. Там напiса- свае творы 'Энцыклапедыя права' i 'Курс рымскага права' (не выдадзены). У 1863 дапамага- па-станцам атрада Р.Тра-гута.
  Лiт.: ЭГБ, т. 5; АЗБ.
  
  МРЫЙ А. [сапр.: Шашалевiч Андрэй Антонавiч; 1(13).9.1893, в. Палуж, па iншых звестках в. До-гавiчы Чэрыка-скага пав. Магiлё-скай губ., цяпер Краснапольскi р-н Магiлё-скай вобл. - 8.10.1943, Мурманская вобл., ГУЛАГ], празаiк, журналiст. Брат драматурга В.Шашалевiча. З сям'i валаснога пiсара. Скончы- духо-нае вучылiшча i Магiлё-скую духо-ную семiнарыю (1914). Працягва- вучобу - Кiе-скай духо-най акадэмii. З трэцяга курса (1916) мабiлiзаваны - школу прапаршчыка-. Праз 4 месяцы адпра-лены на фронт у 94 енi¬сейскi полк. З 1918 да 1921 у Чырвонай Армii, камандзiр 345 роты 14 палка. У 1921-26 наста-нiча- у мяст. Краснаполле (выклада- гiсторыю i французскую мову). Публiкава-ся з 1924. Са сваякамi ствары- у Краснаполлi тэатр; выдава- рукапiсны час. 'Пралеска'. Збiра- народную лексiку, дасыла- яе - Сло-нiкавую камiсiю Iнбелкульта. У жн. 1926 выеха- у Мiнск, дзе па прапанове З.Бядулi ста- супрацо-нiкам час. 'Наш край', потым iнспектарам Цэнтральнага бюро краязна-ства БССР. З 1933 стыльрэдактар у газ. 'Звязда'. Сябра лiтаратурнага аб'яднання 'Узвышша' (з 1929; друкава-ся - аднайменным часопiсе з 1927). У 1929 напiса- сатырычны раман 'Запiскi Самсона Самасуя', якi бы- абвешчаны 'злосным пасквiлем на савецкую рэчаiснасць' (цалкам апублiкаваны - 1988: Полымя, ?1; экранiзаваны - 1990: 'Пратарчака жыцця, або Запiскi Самсона Самасуя'). Арыштаваны 22.2.1934 па справе краснапольскiх наста-нiка-. 26.3.1934 асуджаны 'тройкай' на 5 гадо- зняволення i этапiраваны - Карагандзiнскi ППЛ. Пасля падачы апеляцыi Генпракурору СССР 21.11.1934 тэрмiн пазба-лення волi зменены: тры гады высылкi - Волагду, потым у Вельск, дзе працава- бухгалтарам да снеж. 1937. У пачатку 1938 прыеха- у Мурманск, наста-нiча- у адной з сярэднiх школ. Зно- арыштаваны 2.6.1940. Асуджаны (праз дзесяць дзён) на 5 гадо- пазба-лення волi. Пакаранне адбыва- у Карагандзе, у Валагодскай i Мурман¬скай абл. У ссылцы працягва- лiтаратурную дзейнасць, напiса- раман з лагернага жыцця 'Жывы дом'. 1.3.1943 медыцынскай камiсiяй прызнаны iнвалiдам i адпра-лены памiраць дамо-. Па некаторых звестках забiты рэцэдывiстамi - цягнiку. Рэабiлiтаваны 6.1.1961.
  Тв.: Творы. Мн., 1993.
  Лiт.: Васючэнка П. Вяртанне рамана, або Дзi-нае стварэнне Самасуя // ЛiМ. 1988, 29 крас.; Яго ж. Рэпрэсiраваны смех: Роздум над лёсам i творчасцю беларускага савецкага празаiка Андрэя Мрыя // Беларуская мова i лiтаратура - школе. 1989, ? 3; Грахо-скi С. Пра-дзiвыя дакументы жыцця // Полымя. 1988, ? 1; Чыгрын I. Андрэй Мрый: спроба сатырычнай прозы // Чыгрын I. Крокi: Проза 'Узвышша'. Мн., 1989; Марако- Л. Вядомы пад псе-данiмам А.Мрый // Роднае слова. 2001. ? 9.
  
  МУРЗО Сяргей [1912, Вiцебшчына ? - 1937?], паэт. Да 1930 працава- токарам на Вiцебскiм станкабуда-нiчым заводзе 'Камiнтэрн'. У 1934 скончы- МВПI. Друкава-ся з 1929. Належа- да т. зв. паэта--ударнiка-, асно-най тэмай якiх было -сла-ленне працы рабочага. Бы- членам Вiцебскай асацыяцыi пралетарскiх пiсьменнiка-. Арыштаваны - лiст. 1936. Абставiны смерцi невядомы.
  Тв.: Ля сталёвых блiскучых машын // Рытмы будавання. Вiцебск, 1930.
  Лiт.: БП, т. 4; Марако- Л. Валеры Марако-: Лёс, хронiка, кантэкст. Мн., 1999.
  
  МУШКАТ Генрык Мар'янавiч [псе-данiмы: Грабiнскi Г., Марабут, Генрык Мушынскi i iншыя; 27.11.1898, мяст. Гальшаны Ашмянскага пав. Вiленскай губ., цяпер Ашмянскi р-н Гродзенскай вобл. - 1937, ГУЛАГ], дзеяч рабочага руху. З сям'i лекара. Вучы-ся - Клецку i Нясвiжы, у 1917 скончы- гiмназiю - Петраградзе. Паступi- на юрыдычны ф-т Варша-скага ун-та, але не скончы- яго. У 1918 ста- членам Польскай сацыялiстычнай партыi (Левiца). З 1925 акты-ны дзеяч Камунiстычнай партыi Польшчы. Першы раз арыштаваны - 1919 у Польшчы, на тэрыторыi Шлёнска, але - 1920 уцёк па дарозе пад Кракавам. У студз. 1922 зно- арыштаваны - Варшаве, але вызвалены пад залог. У 1926 асуджаны акруговым судом у Варшаве на 4 гады турмы, у 1928 амнiставаны. У 1931 зно- арыштаваны - Варшаве, аднак дзякуючы заступнiцтву А.Барбюса вызвалены. У 1932 выеха- у СССР, дзе жы- пад прозвiшчам Вышко-скi. 9-18.5.1935 удзельнiча- у II з'ездзе КПЗБ у Сляпянцы пад Мiнскам. У 1935-36 жы- у Маскве, працава- у Iнстытуце Маркса-Энгельса-Ленiна пры ЦК ВКП(б) i Камiнтэрне. У лiп. 1937 арыштаваны. Рэабiлiтаваны - 1955.
  Лiт.: PSB XXII.
  
  МЫСА+СКОЙ Мiхаiл Па-лавiч [псе-данiмы: М.Ржевусский; М.Ольшанский; Петр Чёрный; крыптанiмы; М.П.; М.М.; 1856, с. Альшанка Сарата-скай губ. - пасля 1914], журналiст, публiцыст, крытык. З канца 1870-х г. жы- у Беларусi, працава- на чыгунцы. Удзельнiча- у жыццi Мiнскага таварыства аматара- прыгожага мастацтва, у рэдагаваннi газ. 'Минский листок'. Выступа- як лектар i папулярызатар творчасцi класiка- рускай лiтаратуры. У 1902-05 рэдактар-выдавец газ. 'Северо-Западный край', дзе 15.5.1905 бы- змешчаны першы бел. верш Я.Купалы 'Мужык'. За публi¬кацыю - газеце матэрыяла- рэвалюцыйнага зместу - чэрв. 1905 М. арыштаваны i высланы - Пiнегу Архангельскай губ. У лiст. па амнiстыi вярну-ся - Мiнск. Уступi- у Мiнскую арганiзацыю РСДРП. А-тар апавядання- i нарыса-, крытык прыхiльнiка- фармалiзму i дэкадэнцтва - лiтаратуры. У 1913-14 жы- у Маскве, супрацо-нiча- у газ. 'Голос Москвы', 'Московское утро'.
  Лiт.: Александровiч С.Х. Пуцявiны роднага слова. Мн., 1971. С. 167-173; Дорошевич Э., Конон В. Очерк истории эстетической мысли Белоруссии. М., 1972. С. 224-243; АЗБ; ЭГБ, т. 5.
  
  МЯДЗЁЛКА Па-лiна Вiнцэнта-на [псе-данiм: Па-лiнка; крыптанiм: М.; 12(24).9.1893, мяст. Будсла- Вiлейскага пав. Вiленскай губ., цяпер вёска Мядзельскага р-на Мiнскай вобл. - 13.2.1974, Будсла-], артыстка, педагог, мемуарыстка. Скончыла Глыбоцкае царко-напрыходскае вучылiшча. З 1907 у Рызе, вучылася на вячэрнiх курсах для дарослых. З 1909 у Вiльнi, займалася - прыватнай жаночай гiмназii Няздзюравай i Райсмiлер. Зблiзiлася з вiленскiм бел. i сацыялiстычным рухамi. Увосень 1912, пасля сканчэння гiмназii, накiравалася - Пецярбург на Вышэйшыя камерцыйныя курсы, якiя скончыла - 1914. У 1913 выканала ролю Па-лiнкi - пецярбургскай прэм'еры п'есы Я.Купалы. Падчас 1-й сусветнай вайны - эвакуацыi - Царыцыне. З восенi 1916 у Петра¬градзе сакратар Беларускага камiтэта дапамогi ахвярам вайны. У 1917 працавала - Кiеве (Саюз гарадо-). У кастр. 1917 па дамо-ленасцi з княгiняй Магдаленай Радзiвiл арганiзавала бел. школу - в. Жорна-ка Iгуменскага пав. Пасля таго, як у сак. 1918 школа была закрыта, перабралася - Мiнск. Працавала наста-нiцай, удзельнiчала - пастано-ках Першага таварыства беларускай драмы i камедыi. Наведвала Вiльню i Гродна. З 1918 выступала - друку з вершамi. З вясны 1919 iнспектар бел. школ, кiра-нiк Грамады беларускай моладзi i драматычнага гуртка - Гродне. 20.7.1919 арыштавана польскiмi -ладамi за -дзел у выданнi газ. 'Родны край' (Гродна), дзе, дарэчы, i друкавалася. З пачатку 1920 у Мiнску, кiравала бел. жаночай школай. Зно- арыштавана разам з мужам Т.Грыбам польскiмi -ладамi - маi 1920. Перад наступленнем Чырвонай Армii вывезена - Варшаву, сядзела - турме Вронкi на Пазнаншчыне. Пасля вызвалення накiравана на жыхарства - Лодзь з забаронай пераязджаць на '-сходнiя крэсы'. Па падробных дакументах выехала - Вiльню, потым (у лют. 1921) трапiла - Лiтву. У Ко-не займалася выданнем агiтацыйнай лiтаратуры, накiраванай супраць польскай акупацыi Зах. Беларусi. Друкавалася - газ. 'Сялянская доля'. З восенi 1921 па прапанове Ц.Гартнага працавала - выдавецкiм аддзеле пры савецкiм пасольстве - Берлiне. У 1922 пераехала - Латвiю, выкладала - бел. гiмназii - Дзвiнску (цяпер Да-га-пiлс). У маi 1924 арыштавана латышскiмi -ладамi разам з iншымi выкладчыкамi. Апра-дана судом у крас. 1925. 22.5.1925 разам з братам прыехала - БССР. Працавала - сектары мастацтва Iнбелкульта. У 1927-30 выкладала бел. мову - Горацкай сельскагаспадарчай акадэмii. Арыштавана ДПУ БССР 18.7.1930 па справе 'Саюза вызвалення Беларусi'; выслана - Казань. З восенi 1932 выкладала рускую мову i лiтаратуру - адной з маско-скiх школ. Улетку 1947 пераехала - мяст. Будсла-. Да 1958 працавала наста-нiцай. У Будславе напiсала свой найбольш значны твор - мемуары 'Сцежкамi жыцця', якiя - фрагментах пачалi друкавацца з 1958 (асобным выданнем выйшлi - 1974; ч. 2 надрукавана - 1993). Заслужаны дзеяч культуры Беларусi (1966).
  Тв.: Сялянская доля: Паэма. Б.м., 1921; Сцежкамi жыцця. Мн., 1974.
  Лiт.: Ермаловiч М. Першая выкана-ца // Наста-нiцкая газета. 1973, 15 вер.; Калеснiк У. Галгофа адроджаных // Полымя. 1993, ? 2; Марцiновiч А. Па-лiна, Па-лiнка, Журавiнка // ЛiМ. 1993, 10 вер.; Янушкевiч Я. Невядомыя старонкi жыцця Па-лiны Мядзёлкi // Голас Радзiмы. 1993, 23 вер.; Мiхнюк У. 'Невiнаватым ад нас не выйдзеш...' // Беларуская мiну-шчына. 1995, ? 6; БП, т. 4.
  
  МЯЖЭВIЧ Уладзiмiр Навумавiч [23.5.1907, в. Крывушча Аршанскага пав. Вiцебскай губ., цяпер пас. Яка-левiчы Аршанскага р-на Вiцебскай вобл. - 1.7.1982, Мiнск], празаiк, журналiст. Вучы-ся - царко-напрыходскай школе. У 1925 працава- загадчыкам хаты-чытальнi. Публiкавацца пача- у 1924. Бы- членам Аршанскай фiлii 'Маладняка'. У 1926-27 загадва- аддзелам прапаганды - Копыскiм, Горацкiм райкамах камсамола; у 1928 сакратар Горацкага райкама камсамола. У 1929-33 працава- у Мiнску - газ. 'Звязда', адначасова вучы-ся на вячэрнiм аддзяленнi фiлалагiчна-гiстарычнага ф-та БДУ. У 1931-32 выдадзены яго першыя кнiгi нарыса- i апавядання- 'Крок у будучыню' i 'Шляхам героя-'. У 1933 рэдактар бягомльскай раённай газ. 'Калгасны змагар'. У 1934-37 працава- карэспандэнтам газ. 'Известия' па Беларусi. Арыштаваны 27.1.1937; пры арышце канфiскаваны новыя рукапiсы мастацкiх твора-. Асуджаны (15.11.1937) на 10 гадо- лагера- (у 1942 тэрмiн зняволяння бы- скарочаны да 8 гадо-). Пасля вызвалення (27.1.1945) працава- лесарубам у Краснаярскiм краi (Канск). Зно- арыштаваны 10.7.1947. Рэабiлiтаваны 26.1.1955. Вярну-ся - Мiнск; у 1956-67 працава- у час. 'Вожык', 'Вясёлка', 'Бярозка', карэспандэнтам газ. 'Лесная промышленность'. З 1971 член СП Беларусi. У 1960-70-я г. апублiкава- некалькi кнiг нарыса- i апавядання-. Пахаваны на Па-н. могiлках Мiнска.
  Тв.: Медунiчкi: Апавяданнi. Мн., 1966; Землякi: Нарысы. Мн., 1969; Лясныя знаходкi: Апавяданнi i нарысы. Мн., 1969; Яны былi першымi. Мн., 1970; Аксамiтны бляск: Апавяданнi, гумарэскi. Мн., 1971; Выдумшчыцы: Апавяданнi. Мн., 1971; Стрэлы на зялёнай палянцы: Аповесць. Мн., 1973; Спатканнi на дарогах: Запiскi карэспандэнта. Мн., 1978; На -сходзе сонца: Апавяданне. Мн., 1982.
  Лiт.: Кухара- С. 'I -сё ж я шчаслiвы...' // ЛiМ. 1982, 9 лiп.; БП, т. 4.
  
  МЯЛЕШКА Мiхаiл Вiнцэнтавiч [псе-данiмы: Мiхалка Скарэ-скi; Мiхалка С.; крыптанiмы: М.-о; М. М-о; N.; 27.4(9.5).1892, в. Скары Вiлейскага пав. Вiленскай губ., цяпер Мядзельскi р-н Мiнскай вобл. - 19.4.1941, Самара], гiсторык, пiсьменнiк, публiцыст. З 1911 працава- на фабрыках у Пецярбургу. Удзельнiча- у гуртку Б.Эпiмах-Шыпiлы. У 1913 апублiкава- першае апавяданне 'Родныя абразкi' - альманаху 'Маладая Беларусь'. У 1914-18 у расiйскай армii. З 1917 член БСГ. З 1918 працава- у Вiцебскiм аддзяленнi Белнацкама. У 1918-21 вучы-ся - Вiцебскiм аддзяленнi Маско-скага археалагiчнага iнстытута. Працава- у Вiцебскiм археалагiчным iнстытуце i губернскiм архiве. У 1920-21 служы- у Вiцебскiм губернскiм ваенкамаце. З лiст. 1922 у Мiнску. Працава- у Цэнтр¬архiве БССР; з 1927 у Цэнтральным архi-ным упра-леннi БССР. З 1923 член Iнбелкульта. У 1923-24 чыта- лекцыi па этнаграфii - Вiцебскiм педiнстытуце. У 1926-28 выклада- гiсторыю Беларусi - Камунiстычным ун-це Беларусi. Даследава- пра¬блемы прыгоннага права, падзеi 1863-64 i 1905-07 у Беларусi. Арыштаваны ДПУ БССР 18.7.1930 па справе 'Саюза вызвалення Беларусi'. Пастановай Калегii АДПУ ад 10.4.1931 сасланы - Самару на 5 гадо-. Па-торна арыштаваны 16.2.1938. Вызвалены з-пад следства 4.3.1940. Рэабiлiтаваны па першым прыгаворы - 1957, па другiм - у 1962.
  Тв.: Камень у вераваннях i паданнях беларуса-. Мн., 1929; Цэнтрархi- Беларусi // Полымя. 1923, ? 7-8; Паншчына на Беларусi // Полымя. 1924, ? 4; 1925, ? 4, 6; Краязна-ства i архiвы Беларусi // Наш край. 1927, ? 11; З. Жылуновiч як гiсторык // Полымя. 1928, ? 10; Дзённiк Мiхаiла Мялешкi // Шляхам гадо-: Гiсторыка-лiтаратурны зборнiк. Мн., 1994.
  Лiт.: Бiблiятэка Мiхася Мялешкi: Зводны каталог. Мн., 1998; Скалабан В., Крапивин С. Михаил Мелешко: Долгое возвращение в Беларусь // Советская Белоруссия. 1998, 10 окт.; Возвращенные имена; БП, т. 4; ЭГБ, т. 5.
  
  МЯЛЕШКА Сяргей Мiронавiч [1901 - 5.10.1938], музейны работнiк, гiсторык. Скончы- БДУ. У 1926-30 бы- загадчыкам Полацкага края¬зна-чага музея. Выклада- у Полацкiм педтэхнiкуме. Арыштаваны ДПУ БССР у 1930 па справе 'Саюза вызвалення Беларусi'. Пастановай калегii АДПУ СССР ад 10.4.1931 сасланы - Астрахань. Арыштаваны Лiпецкiм гарадскiм аддзелам НКВД 17.7.1938. 'Тройкай' УНКВД па Варонежскай вобл. 5.10.1938 прыгавораны да расстрэлу.
  Тв.: Полацкi акруговы краязна-чы музей // Наш край. 1929, ? 12.
  Лiт.: Гужало-скi А. Музеi Беларусi (1918-1941 гг.). Мн., 2002; Кандыбовiч С. Разгром нацыянальнага руху - Беларусi. Мн., 2000.
  
  МЯРКIЦЕ Аляксандра [псе-данiмы: Люда Лавенас; Liuda Lavenos; Люда; 16.12.1901, в. Палевенялiс Панявежскага пав. Ковенскай губ., цяпер Купiшскi р-н, Лiтва - 14.9.1938, Мiнск, НКВД], паэтэса, празаiк, публiцыст. У 1920 усту¬пiла - КП Лiтвы. Першы верш апублiкавала - час. 'Komunaras'. Перад пагрозай арышту - 1921 нелегальна выехала - СССР; вучылася - Маскве - Лiто-скай партыйнай школе, Камунiстычным ун-це народа- Захаду. Працавала - час. 'Komunaras' i 'Kibirkštis'. У 1924 накiравана на падпольную работу - Ко-на. Арыштавана лiто-скiмi -ладамi - 1925; уцякла з турмы. З восенi 1925 - Мiнску. Працавала бiблiятэкарам, потым загадчыцай бiблiятэкi iмя Л.Талстога. У 1929-33 жыла - Полацку, працавала - газ. 'Чырвоная Полаччына'. З 1933 зно- у Мiнску. Вучылася - аспiрантуры пры Iнстытуце лiтаратуры БелАН (пакiнула аспiрантуру з-за хваробы). Член СП Беларусi з 1934. Часта друкавалася - мiнскай лiто-скамо-най прэсе: газ. 'Raudonasis artojas', час. 'Priekalas' i 'Darbininkes lapelis'. Арыштавана 21.7.1937. 3.6.1938 Ваенным трыбуналам БВА прыгаворана да расстрэлу. Рэабiлiтавана 17.12.1957.
  Тв.: Žingsniuojanciai jaunatvei. Minskas, 1936; Žingsniuojanciai jaunatvei. Vilnius, 1961.
  Лiт.: Мальдзiс А. Творчыя -заемасувязi беларускай i лiто-скай лiтаратур у савецкi час // Старонкi лiтаратурных сувязей. Мн., 1970; Возвращенные имена; БП, т. 4.
  
  МЯТЛА Пётр Васiлевiч [1890, в. Кухцiнцы Дзiсенскага пав. Вiленскай губ., цяпер Мiёрскi р-н Вiцебскай вобл. - 12.8.1936, Белбалтлаг], дзеяч нацыянальна-вызваленчага руху - Зах. Беларусi, педагог, публiцыст. У 1906-10 вучы-ся - Дзiсенскiм гарадскiм вучылiшчы, у 1911-12 на педагагiчных курсах у Ко-не. Працава- наста-¬нiкам. У 1914-17 у армii; вучы-ся - Аляксее-скiм ваенным вучылiшчы, юнкеры якога - 1917 вы¬ступiлi супраць бальшавiко-. М. сярод iншых бы- арыштаваны. З канца 1917 да 1921 наста-нiча- на Дзiсеншчыне. З 1921 у Вiльнi. Працава- у ка¬аперацыi. Удзельнiча- у стварэннi бел. школ у Зах. Беларусi. У 1922 выбраны дэпутатам польскага сейма. Член КПЗБ з 1926; адзiн са стваральнiка- БСРГ. Бы- рэдактарам грамада-скiх газет. А-тар публiкацыi пра паездку з паслом Ярэмiчам у 1924 у Мiнск. Арыштаваны 16.1.1927 у сувязi з разгромам Грамады. У 1928 на 'працэсе 56-цi' прыгавораны да 12 гадо- турмы. У вынiку абмену палiт¬вязнямi з 1930 у БССР. Працава- у ВСНГ БССР, у Камiсii па вывучэннi Зах. Беларусi пры Прэзiдыуме БелАН; старшыня Камiсii - 1932-33. Арыштаваны ДПУ БССР 1.9.1933 па справе 'Беларускага нацыянальнага цэнтра'. 9.1.1934 'як кiра-нiк i арганiзатар БНЦ' судовай калегiяй АДПУ СССР прыгавораны да расстрэлу, замененага 10 гадамi лагера-. Накiраваны на буда-нiцтва Беламорска-Балтыйскага канала. Рэабiлiтаваны 16.8.1956.
  Тв.: Прамовы дэпутата- соймавага клуба Беларускай сялянска-работнiцай грамады. Вiльня, 1926; Аб таварыстве беларускай школы i яго барацьбе. Мн., 1932.
  Лiт.: Возвращенные имена; ЭГБ, т. 5.

Связаться с программистом сайта.

Новые книги авторов СИ, вышедшие из печати:
О.Болдырева "Крадуш. Чужие души" М.Николаев "Вторжение на Землю"

Как попасть в этoт список

Кожевенное мастерство | Сайт "Художники" | Доска об'явлений "Книги"